1

رابطۀ تولید ومصرف

  • کد خبر : 902
  • ۱۲ مهر ۱۳۹۱ - ۷:۰۲

بسمه تعالی رابطۀ تولید ومصرف باتوجه به مبانی اسلامی[۱] چکیده در نگرش اسلامی، ارتباطی وثیق میان مبانی نظري و عملی تولید،سرمایه گذاری و مصرف در جامعه ،وجود دارد. مبانی نظري مصرف، رویکرد کلی اسلام به مصرف را معین می کند. این جهت گیري، موجب شکل گیري مبانی عملی مصرف به عنوان اصول عملی حاکم برمصرف […]

68265d21-0ad5-42f2-ac12-355d881e3263

بسمه تعالی

رابطۀ تولید ومصرف

باتوجه به مبانی اسلامی[۱]

چکیده

در نگرش اسلامی، ارتباطی وثیق میان مبانی نظري و عملی تولید،سرمایه گذاری و

مصرف در جامعه ،وجود دارد. مبانی نظري مصرف، رویکرد کلی اسلام به

مصرف را معین می کند. این جهت گیري، موجب شکل گیري مبانی عملی مصرف

به عنوان اصول عملی حاکم برمصرف در جامعه اسلامی می شود. در این نوشتار،

با استفاده از روش تحلیلی، مبانی نظري و عملی تولید ملی وراهکارهای مصرفِ

بهینه در جامعه اسلامی بررسی شده و با تطبیق بحث بر وضعیتِ تولید ومصرف

در ایران راهکارهاي عملیاتی براي حرکت در جهت حل معضل تولید ملی مبتنی بر

اقتصاد جهادی،مقاومتی در جامعه اسلامی ارائه می شود. فرضیه اصلی تحقیق آن

است که دشمنان ما درسی سال گذشته برآن بوده اند که اجازۀ رشد و پیشرفت همه

جانبه به خصوص در زمینۀ اقتصاد را به این ملت ندهند وملت ما برای خلاص شدن

از فشارها و آزارهای آنان با عزمی راسخ برای ارتقاء کمی و کیفی سطح معیشت

جامعۀ اسلامی باید تلاش کنند،و با شناخت درست از مبانی نظری اسلام و فهم

درست ازمبانی عملی تولید و مصرف در ایران استفاده از مجموعه اي از

راهکارهاي فرهنگی و اقتصادي راامکان پذیر سازند. مقاله حاضر، پس از بیان

مبانی نظري و عملی بحثِ داشتن الگو و برنامه مناسب را به عنوان راهکار های

مهم براي تحقق شعارتولید ملی ، کار وسرمایۀ ایرانی مطرح کرده است .

قابل ذکر است کتابی با گستردگی بیشتر مباحث و راهکارهای تفصیلی باعنوان

“به سوی ۱۴۰۴ “از همین نویسندهمراحل انتشار خود را می گذراند که علاقه مندان

را به متن آن کتاب ارجاع می دهم .

کلید واژه ها:

مصرف، مبانی نظري، مبانی عملی و راهکارهاي توجه به سرمایۀ

ایرانی،تولید ملی ، تولید ناخالص.

مقدمه

اروپاییان از اواخر قرن هیجدهم و در پی تولید فراوان، و اشباع بازارهاي داخلی، درصدد

تسخیر بازارهاي خارجی براي فروش تولیدات خود و همچنین تأمین مواد اولیه براي کارخانه ها

و مراکز تولیدي خود برآمدند. بهترین گزینه براي این مهم، کشور هاي جهان سوم مانند هند،

ایران و کشورهاي آفریقایی بود. این کشورها، از یک سو، داراي منابع سرشار انرژي بودند و از

طرف دیگر می توانستند بازار پر رونقی براي محصولاتشان باشند. از این رو، آنها به تشویق

مصرف در این کشورها پرداختند.

البته ایرانیان که از دیر باز با آموزه هاي اسلامی چون قناعت، دوري از اسراف و تجمل، ساده

زیستی و پرهیز از دنیاگرایی خو گرفته بودند، مشتریان چندان خوبی براي فرآورده ها و تولیدات

اروپایی نبودند. به همین دلیل، بازار آنان در ایران و سایر مناطق اسلامی رونق خاصی نداشت.

در این برهه استعمار وارد عمل شد و هجوم گسترده اي علیه اسلام شکل گرفت تا با زدودن

روحیه و ارزش هاي اسلامی که در عمق باور مردم جاي داشت، رفته رفته الگوي مصرفی آنان را

نیز تغییر داده و بازارهاي کشورهاي مسلمان را از این طریق تصاحب نماید. آنان با هجوم

فرهنگی و شست و شوي مغزي مسلمانان توانستند آرمان ها و تفکرات آنان را تغییر داده و آنان

را در همان مسیري که خود می خواستند، قرار دهند.

امام خمینی در این باره می فرماید: اکنون بازارهاي کشورهاي اسلامی مراکز رقابت کالاهاي غرب شده و نسل کالاهاي تزیینی و مبتذل و اساب بازي ها و اجناس مصرفی به سوي آنها سرازیر است و همه ملت ها را آن چنان بار آورده اند که گمان می کنند بدون این اجناس امریکایی و اروپایی و ژاپنی نمی توان زندگی کرد.[۲]

بحث کار و تولید از موضوعات بسیار مهمی است که در دین اسلام و فرهنگ تشیع به آن توجه شده است.
آیات قرآن کریم بیانگر این است که انسان‌ها باید اهل فعالیت، تلاش، تولید و کار باشند و این امر در روایات اهل بیت و خاصه پیامبر اسلام  (ص) نیز بسیار تاکید شده است به گونه‌ای که برای کارو تلاش، معادل جهاد در راه خدا محاسبه می‌شود.[۳]
در منظر دین دنیایی مورد مذمت است که در آن به خدا توجه نشود وگرنه در همین دنیا است که انسان می‌تواند به اوج سعادت اخروی برسد.
جامعه اسلامی و مسلمانان باید در جهت تولید و حفظ سرمایه تلاش کنند که این نوعی جهاد در راه خدا است و خودکفایی باعث بی‌نیازی جوامع اسلامی از مستکبران خواهد شد.
تجار، کسبه و همه مسئولان برای افزایش تولید و سرمایه ملی مسئولیت دارند و باید با تلاش و همت مضاعف نظام اسلامی را با خودکفایی در همه زمینه‌ها همچنان مقتدر نگه دارند.

از قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یکی از مهم ترین و اصلی ترین شعارهای مردم ایران، استقلال آزادی، جمهوری اسلامی بود که با پیروزی جمهوری اسلامی و سقوط حکومت دیکتاتوری شاهنشاهی، فضا جهت تلاش برای جبران عقب ماندگی کشور در بخش استقلال، استقلالی که موجب پیشرفت اقتصاد ملی و در نتیجه پیشرفت کشور و بهبود زندگی مردم می شد؛باز گردید.

با تلاش مضاعف ، روحیۀ “ما می توانیم” بار دیگر زنده شد و رشد چشمگیری در فضای علمی کشور همچون هسته ای، پزشکی، فضایی، نانو و… و نیز مسائل و ابزارهای نظامی بوجود آمد.[۴]

حال با وجود دشمنانی که چشم دیدن پیشرفت این سرزمین را ندارند و بعد از جنگ نظامی، فرهنگی، ایجاد انقلاب مخملی، جنگ نرم، ترور دانشمندان و… نیز به نتیجه ای نرسیده اند و راه جدیدشان تحریم بیشتر و ضربۀ اقتصادی به دولت برای فلج کردن اقتصاد ملی و در نهایت براندازی نظام است، باید عزمی راسخ برای مقابله با این اقدامات و حمایت از تولید ملی داشته باشیم. اقتصاد ایران با زیرساخت‌هایی كه در آن فراهم آمده است، در مرحله یك جهش قرار گرفته است. وضعیت زیرساخت‌های امروز، بنادر فعال ، خطوط مواصلاتی جاده‌ای و راه‌آهن، تعداد متخصصان و فارغ‌التحصیلان، نیروهای ماهر و كارآفرین، گستردگی نظام آموزش عالی، فراهم شدن زمینه‌های قانونی برای فعالیت اقتصادی مانند سیاست‌های كلی اصل ۴۴ قانون اساسی، [۵] همه و همه شرایطی را فراهم آورده كه كشور در آستانه یك جهش اقتصادی قرار دارد. یعنی ما امروز می‌توانیم حتی با منابع محدود كارهای بزرگی را پیش ببریم.

شايد امروزه به دليل روند تحريم‌هاي خارجي، جذب مديريت، تجربه و سرمايه‌هاي خارجي، انتقال تکنولوژي، صدور خدمات وگسترش تجارت با همسايگان از اولويت بالايي در مناسبات سياسي و اقتصادي جمهوري اسلامي برخوردار باشد اما توجه به اين نکته اساسي خالي از فايده نيست که به‌رغم فشارهاي سياسي و تحريم‌هاي تحميلي، مزيت‌هاي جمهوري اسلامي در بخش انرژي، نفت و گاز وترانزيت سرزميني، براي بسياري از کشورها و صاحبان سرمايه، بازرگانان وصاحبان بنگاه‌هاي اقتصادي وسوسه‌انگيز است.

آن‌چه كه رهبر معظم انقلاب در چندسال متمادی بیان فرمودند، با عنوان گسترش و حمایت از تولید ملی مورد تأكید مجدد قرار داده‌اند. اگر بخواهیم برخوردی جدی و عملی و فراتر از تعارف و تكرار شعار داشته باشیم، باید هم تعریف دقیقی از این عبارت داشته باشیم و هم لوازم توفیق در آن را بشناسیم و شاخص‌های این توفیق را تبیین كنیم تا در پایان بتوانیم كارنامۀ خود را با این شاخص‌ها بسنجیم و ارزیابی كنیم.
شاید اصلی‌ترین مفهوم پیام فوق‌الذكر این است كه «تولیدمحوری» باید شاخص همه‌ی سیاست‌های اقتصادی ما باشد، منتها این نكته‌نیز مهم است كه جهت این حمایت چه باید باشد؟ آیا حمایت از تولید ملی به این معنی است كه تولید ملی ما به حدی برسد كه بتواند با بهترین تولیدات جهانی رقابت كند؟ پس در این صورت منظور ما حمایت از تولیدات ملی برای رقابتی شدن است و به عبارت دیگر، حمایت از تولید ملی در مقابل موانع رقابت عادلانه و برابر است. یعنی تولیدات كشور باید بتواند به بازار دسترسی داشته باشد و عادلانه و برابر با تولیدات مشابه رقابت كند.
آیا مفهوم آن حمایت در مقابل عوارض خارج از اختیار است؟ به این معنی كه تولید داخلی می‌تواند روی پای خود بایستد، اما اگر عواملی برای آن مزاحمت و عوارض ایجاد كنند -مثل خشك‌سالی یا محدودیت‌های خارجی- باید از تولید ملی حمایت نمود. گاهی در رقابت رقبا، دیگرانی وارد می‌شوند و حمایت‌های بازارشكنانه‌ای صورت می‌دهند كه طبعاً حمایت از تولید ملی در برابر آنها ضروری خواهد بود.اما جنبه‌ی دیگر این حمایت، در برابر فرسایش‌های بروكراتیك غیر ضروری لازم به نظر می رسد که باید مورد توجه خاص قرار گیرد .

امید است با پاسخگویی به برخی از این سوالات گامی کوچک در جهت تحقق شعار امسال برداشته باشیم .

تولید از دیدگاه اسلام

مسئله کار و تولید در آیات، روایات و سیره ائمه(ع) مورد توجه قرار گرفته و اصولی نیز برای آن تعیین شده است . در هیچ‌یک از متون دینی، مسلمانان را از تولید اقتصادی بر حذر نداشته‌اند بلکه در بسیاری موارد ، ما را به کار و تلاش ترغیب و تشویق کرده‌اند و در آموزه‌های این دین الهی آمده است که از وقت‌تان نهایت استفاده را بکنید و بخش قابل‌توجهی از آن را به کار اقتصادی و کسب درآمد بگذرانید. البته چنان‌که گفته شد برای انجام فعالیت‌های اقتصادی، اصولی را بیان کرده‌اند و براساس آنها ما را از برخی فعالیت‌ها تحت عنوان کارهای حرام بازداشته‌اند؛ کارهایی که معمولا به فرد و جامعه آسیب می‌رساند اما در غیراز این موارد اندک، پرداختن به انواع و اقسام فعالیت‌های اقتصادی در حوزه‌های گوناگون کشاورزی، خدمات و صنعت سفارش شده است. از سوی دیگر اولیای دین در کنار انجام وظایف و رسالت خود نظیر رهبری مردم و آموزش مبانی دینی به آنها، به فعالیت اقتصادی هم می‌پرداختند.

اما اینکه هر یک از افراد جامعه به چه فعالیتی بپردازند و چه مسئولیتی را در چرخه تولید برعهده بگیرند، یا به عبارت دیگر چه کاری را انتخاب کنند، بستگی به عواملی چون سلیقه شخصی و نیاز جامعه دارد. البته فعالیت‌هایی که جامعه نیاز بیشتری به آنها دارد، باید در اولویت قرار بگیرند. تلاش افراد برای کسب درآمد بیشتر، مطلوب و باارزش است و انسان‌ها باید عاقل باشند و کاری را انتخاب کنند که بیشترین درآمد را برای آنها به‌ارمغان آورد ولی این امر در شرایطی است که اولویت‌های دیگری وجود نداشته باشد.

ممکن است مسائلی پیش بیاید که انسان مجبور شود از درآمد بالاتر صرف‌نظر کرده و به درآمد کمتر قناعت کند، برای مثال اگر کشور به برخی کالاهای خارجی که مصرف آنها در داخل کشور الزامی است وابستگی پیدا کند، به ناچار تولیدکنندگان داخلی باید در راستای رفع وابستگی، به تولید این کالاها بپردازند؛ درحالی‌که این افراد با روی آوردن به واردات می‌توانستند درآمد بیشتری کسب کنند؛ اما در اینجا ارزش استقلال کشور فراتر از منافع فردی است. البته در آینده سود آنها به‌نحوی افزایش پیدا خواهد کرد؛ چراکه وقتی توان کشور افزایش یابد، سود آنها نیز بیشتر می‌شود. بنابراین کار و تولید با انگیزه‌های گوناگونی نظیر دستیابی به ثروت، رفع نیازهای مردم، انجام کار خیر برای دیگران و… صورت می‌گیرد.

اميرالمومنين(ع) در نامه اي به مالک اشتر بر حمايت از توليد کنندگان تأکيد مي کنند . در این نامه حضرت علي(ع) ، از مالک مي خواهند که ماليات کمتري از مولدان جامعه مثل کشاورزان دريافت کند، اصول و مباني مطرح شده در اين نامه بايد الگوي رفتار اقتصادي حاکمان جامعه اسلامي در زمينه حمايت از توليد کنندگان باشد. حضرت علي(ع) در فرازي از اين نامه مي فرمايند: «اي مالک! براي تشويق مولدان جامعه، ماليات کمتري را از کشاورزان دريافت کن زيرا باعث رشد و تأمين منافع عمومي مي شود و ماليات را به گونه اي دريافت کن که آن ها بتوانند کار خود را ادامه دهند و روي پاي خود بايستند زيرا تأمين مصالح آنان تأمين مصالح جامعه است وهمه مردم عيال و نان خورهمين مولدان هستند و بر سفره آن ها نشسته اند. [۶]
ونیز امیرمومنان ع می فرمایند: إِنْ یَکُنِ الشُّغُلُ‏ مَجْهَدَةً فَاتِّصَالُ الْفَرَاغِ مَفْسَدَة اگر سرگرمی به کاری موجب سختی ورنج است ؛پس فراغت همیشگی وتن بکارندادن موجب فساد و تباهی است .[۷]

سه هدف کلیدی افراد در کار
برای آنکه علاقه و شیفتگی را که کارکنان در ابتدای شروع کار خود دارند حفظ کنیم، مدیریت باید سه هدفی را که عده زیادی از کارکنان در کار خود در پی آن هستند، بفهمد و سپس آنها را برآورده کند. این اهداف عبارتند از:
_ برابری : در مسائلی مثل دستمزد، مزایا و امنیت شغلی با پرسنل به طور عادلانه و برابر رفتار شود.
_ موفقیت : احساس افتخار کردن از شغل و از کارفرما.
_ همراهی و رفاقت : داشتن روابط خوب و پربار با همکاران.
برای نگهداری یک نیروی کار علاقه‌مند، مدیریت باید تمام این اهداف را تأمین کند. در شرکتهایی که فقط یکی از این اهداف تامین می شود، کارکنان یک سوم علاقه‌مندی کارکنانی را دارند که شرکتهایشان تمام این اهداف را برآورده می سازند. این اهداف نمی‌توانند جایگزین یکدیگر شوند. شناختن و درک کردن صحیح پرسنل نمی تواند جایگزین دستمزد خوب شود، پول نمی تواند جایگزین حس افتخار و سربلندی از انجام یک کار شود و سربلندی به تنهایی هیچ تضمینی ایجاد نمی کند.

قاعده نفي سبيل
قاعده نفي سبيل يکي از اصول اقتصادي اسلامي بوده و آيه نفی سبیل[۸] بر مسلمانان ممنوع کرده که راهي را براي تسلط کافران بر مومنان باز بگذارند زيرا خداوند هيچ گونه استيلايي را از جانب کفار بر مومنان نمي پذيرد.
حضرت علي(ع) نيز در روايتي مي فرمايند: «اگر کسي اعلام نياز و احتياج نسبت به ديگري کند، اسير او مي شود و اگر اظهار بي نيازي و استغنا نسبت به کسي کند، نظير او مي شود.

از اين عبارت حضرت علی(ع) اين گونه استفاده مي شود که نياز به ديگران حتي در حوزه اقتصاد باعث نيازمندي در حوزه هاي ديگر مثل عرصه فرهنگ، سياست و … مي شود و اگر احساس نياز وجود نداشته باشد، مسلمانان قوي و بي نياز مي شوند.
مباني قرآني بحث توليد ملي و حمايت از کار و سرمايه گسترده است، توليد و کار به معناي ايجاد فايده است که از نگاه اسلام ابعاد مختلفي دارد و مي تواند در قالب فعاليت در زمينه طبيعت، خدمت به ديگران و … باشد.
در آيات قرآن کريم به کار اهميت فراواني داده شده است و مسلمانان به کار و تلاش و کوشش دعوت شده اند. در قرآن و روايات اسلامي کار به عنوان جهاد در راه خدا تلقي شده است.

هم چنين کار و تلاش به عنوان معياري براي اعمال مالکيت تلقي شده است: «لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّااکتَسَبوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اکتَسَبن» [۹] اين آيه قرآن ،کار را معيار مالکيت زنان و مردان معرفي کرده است.
در قرآن مسلمانان به آباداني زمين ها امر شده اند «هُوَالَّذي أَنشَاءَ کُم مِنَ الأرضِ وَ استَعمَرَکُم فِيها. [۱۰]
خداوند شما را خلق و دعوت به آباداني زمين کرده است. در اين آيه قرآن توليد به معناي اطاعت از امر خداوند تلقي شده است.پيامبر ص هم در اين زمينه مي فرمايند: اگر قيامت برپا شد و در دست شما نهالي بود اگر مي توانيد قبل از قيامت آن نهال را بکاريد، اين کار را انجام دهيد.
اين آيات قرآن و احاديث نشان مي دهد که قرآن براي توليد و کار و سرمايه فرهنگ سازي کرده است.

رسول خدا ـ صلی اللّه علیه وآله ـ اهل کار و تلاش بود. سخت کوشی های او در ساختن مسجد مدینه، کندن خندق برای دفاع از مدینه، به هنگام چوپانی و در عرصه های مختلف دیگر میان مورخان مشهور است.

از یکی از همسران ایشان نقل شده است که در خانه هرگز بی کار دیده نشد و می فرمود بی کاری سنگ دلی می آورد. چون وقتی کاری می کرد آن را درست انجام می داد و می فرمود:

إِذا عَمِلَ أَحَدُکُم عَمَلاً فَلیَتقن.[۱۱]

هر گاه یکی از شما کاری انجام می دهد باید آن را به درستی و نیکویی انجام دهد.

آن حضرت هیچ گاه از سختی و رنج نمی گریخت و می فرمود:

أَفضَلُ الأَعمالِ أَحمَزُها [۱۲] بهترین و با فضیلت ترین کارها، سخت ترین آنها است

سعد انصاری از پیامبر خدا ـ صلی اللّه علیه وآله ـ که از غزوه تبوک باز می گشت، استقبال کرد، پیامبر ص پس از مصافحه با او فرمود: چرا دستت این قدر زبر شده است؟ او گفت: یا رسول الله! بیل می زنم؛ و با این کار خرج عائله ام را به دست می آورم. پیامبر خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ دست او را بوسید و فرمود: این دستی است که آتش دوزخ به او نمی رسد.

آن حضرت می فرمود:کسی که از تلاش و دسترنج خود بخورد، مثل برق از پل صراط خواهد گذشت.[۱۳]

بر طبق روایتی دیگر درهای بهشت به روی او باز می شود تا از هر کدام بخواهد وارد شود.

در حدیث دیگری آمده است: خدا به او از سر مهربانی و رحمت نظر می کند و هرگز او را عذاب نمی کند.[۱۴]

در پرتو کوشش های پیامبر در این باره بود که سخت کوشی و انجام درست و متقن کارها به صورت بخشی از فرهنگ مسلمانان در آمده بود و این سیره رسول خدا در رشد کمیت و کیفیت کشاورزی تأثیر فراوانی گذاشت.

رسول خدا ـ صلوات الله علیه و آله ـ از کار، درختان، حیوانات، پرندگان، زمین، آسمان و… سخن می گفت. اما او این اعمال و وسایل را مانند بیشتر مردم تنها مادی و دنیایی نمی دید. آن حضرت دیانت و شرع را در متن زندگی مردم قابل اجرا می دانست. برای این که آدمی به خدا نزدیک شود و بر معنویت خود بیفزاید، لازم نیست شبان و روزان به عبادت بپردازد بلکه اگر اعمال دنیایی خود را با سمت و سوی خدایی و با نیت الهی انجام دهد، به خدا نزدیک خواهد شد و به مقام های معنوی دست خواهد یافت. به عنوان نمونه ای دیگر، در روایتی از آن حضرت درباره کشاورزی چنین نقل شده است:

هرگاه کشاورزی بذری را از راه حلال در دست خود گیرد، فرشته ای ندا دهد؛ یک سوم برای دهقان، یک سوم برای پرندگان و یک سوم برای چهارپایان. چون آن را بر زمین می پاشد برای هر دانه بذر، ده حسنه برایش می نویسند. چون آن را آبیاری می کند و بذر می روید مانند آن است که در برابر هر دانه، انسان مؤمنی را زنده کرده است که تا زمانی که آن کشته را درو کند، خدا را می ستاید. چون آن را می کوبد، مانند آن است که گناهانش را له می کند، هنگامی که خرمن را باد می دهد، گناهانش نیز بر باد می روند، زمانی که آن را وزن می کند به سان روز تولدش از گناهان پاک می شود. وقتی آن محصول را به خانه می برد و نان خورهایش شاد می شوند، عبادت چهل سال را برای او می نویسند. هنگامی که از آن به گرسنه، همسایه و بیچاره می دهد. آفریدگار او را از عذاب خود در امان نگاه می دارد.[۱۵]

بر پایه این روایت و روایاتی از این دست، کار، کشاورزی و… که بر اساس دیدگاه عرف و مردم از امور دنیایی هستند جنبه دینی نیز پیدا می کند و اجر و پاداش عبادت را دارد. از این رو، مسلمانان افزون بر آن که برای دستیابی به منافع اقتصادی خود به کشاورزی دست می یازیدند، به دلیل رسیدن به فضیلت ها و پاداش های معنوی نیز انگیزه دو چندان برای استقبال از آن و استقامت و پایداری در انجام آن داشتند.

زمينه سازی کار و توليددر حکومت اسلامي
حکومت اسلامي بايد زمينه کار و توليد را براي اقشار مختلف جامعه فراهم کند، ايجاد فرصت هاي شغلي برابر در عرصه کار از اصول مورد تاکيد در اقتصاد اسلام است. در اسلام عدالت اقتصادي به معناي تساوي سهام و ثروت نيست بلکه، معناي تساوي فرصت هاي شغلي و کاري است تا همه کساني که مي توانند کار کنند اين فرصت را در اختيار داشته باشند.
در دنياي معاصر وابستگي هاي اقتصادي زمينه وابستگي گسترده ملت ها را در ابعاد گوناگون ايجاد کرده است ، پير ژاله مي گويد: کمک غربي ها به جهان سومي ها يک کمک رايگان نيست بلکه کودکانه است اگر که ما منکر اهداف سياسي و فرهنگي اين کمک ها شويم، غربي ها نسبت به کشورهاي عقب مانده خود را سخاوتمند نشان مي دهند اما نگاهي اجمالي به نقشه جغرافيايي نشان مي دهد به کشورهايي که به لحاظ سياسي و نظامي استراتژيک نيستند کمتر از ديگر کشورها کمک شده است و اين نشان مي دهد اين کمک ها با انگيزه هاي ديگري انجام مي شود.

نقش تولید ملی در تحقق اقتصاد بومی

حال با نگاهي دقيق تر به اين نامگذاري و به چگونگي رابطه آن در راستاي اجرايي شدن اقتصاد بومي،اقتصادي كه برخاسته از انديشه و تمدن اسلامي است ميتوانيم به نكات زير اشاره كنيم:

۱-معناي توليد ملي درجامعه اسلامي آن است كه پاسخگویي به نیازهای جامعه اسلامی، هدف اصلی برنامه ریزان اقتصادی است، به گونه‌ای که مسلمانان نباید دست نیاز به سوی بیگانگان دراز کنند. البته این به مفهوم خودکفایی جامعه در زمینه تک‌تک نیازها نیست، بلکه جامعه اسلامی باید تولیدات خود را با توجه به مزیت‌ها و نیازها اولویت‌بندی نماید و نیازهای ضروری خویش را به گونه‌ای خوداتکا تامین کند و در ضمن به آنچنان توان اقتصادی و اقتداری برسد که دیگر نیازهای جامعه (که تاکنون خود نتوانسته‌است بدان دست یابد یا در اولویت دستیابی به صورت خوداتکا نبوده است) از طریق برقراری معاملات و مبادلات بین‌المللی و تجارت خارجی بدون آنکه عزت جامعه اسلامی مخدوش شود قابل تامین و دستیابی باشد.

۲-در جامعه اسلامي از توليدي حمايت مي شود كه رعایت موازین اسلامی و حلال و حرام، حقوق الهی، حقوق تولیدکننده و مصرف‌کننده، نیروی کار، تامین‌کننده سرمایه، حقوق محیط‌زیست و… درآن مدنظرباشد؛ نه توليدي كه تنها انگيزه و مبناي آن نفع شخصي باشد.

۳- در جامعه اسلامي از توليد حمايت مي شود چون در فرهنگ اسلامي کار و اشتغال در زمره عبادات بوده و از عوامل سازنده انسان‌ها به شمار می‌آید و داشتن وجدان کاری، آمادگی برای انجام کیفی کار، داشتن انگیزه الهی و روح مجاهده و… در زمره ارزش‌های اسلامی قرار دارند و تنبلی و کاهلی، سرهم‌بندی کارکردن، تکدی‌گری و… در زمره ضدارزش‌ها برای جامعه اسلامی هستند.

۴- در سايه حمايت از كار مي توان به توانمندسازی آحاد جامعه برای دستیابی به توان حرفه‌ای و تخصصی اشتغال و دسترسی عادلانه به منابع و ابزارهای تولیدی و فرصت‌های برابر تحصیلی و شغلی كه از اهداف اقتصاد اسلامي است دست يافت.

۵- در اقتصاد اسلامي تعاون و مشارکت سرمایه‌های کوچک برای امکان پذیری تولید در مقیاس اقتصادی در قالب تعاونی‌های تولیدی و توزیعی امری مطلوب تلقی می‌شود، گرچه نیاز به نهادینه شدن فرهنگ تعاون و مشارکت در فرهنگ ایرانی وجود دارد.

۶- در اقتصاد اسلامي نیروی انسانی رکن اصلی تولید محسوب شده و در تسهیم ارزش افزوده تولید، رعایت عدالت در تقسیم سود بین نیروی کار، صاحبان سرمایه، دارندگان فن اوری و دیگر ذی‌نفعان ضروری است.

۷- در فرهنگ اسلامي ـ ايراني تولید در خدمت انسانیت است، به‌کارگیری و اشتغال افراد در فرآیندهای تولید صنعتی و انبوه نباید موجب اسارت انسان در دست ماشینیزم و عدم رعایت عزت نیروی کار شود.

۸- در یک جامعه اسلامی تولیداتی که به حال جامعه زیان‌آور باشد، ممنوع بوده و تولید آنها حرام تلقی می‌شود حتي اگر در نتيجه آن نفع شخصي وسود هاي كلاني قرار گرفته باشد.

۹- دریک جامعه دینی باید از سرمايه حمايت شود چون مبناي جامعه اسلامي امنیت است. امنيت سرمایه‌گذاری برای صاحبان ثروت‌های مشروع، همچون امنیت شغلی برای صاحبان حرف و مشاغل حلال و امنیت اجتماعی برای آحاد جامعه باید در جامعه اسلامی رعایت شود.

۱۰- حمايت از توليد حمايت از نوآوري را با خود به همراه خواهد داشت. نوآوري كه زمينه ساز استقلال يك جامعه است و البته مي تواند اساس توليد در يك جامعه بر مبناي دانايي محوري باشد.

آنچه كه مشاهده مي كنيم اين است كه يكي از كليدي ترين محورهاي رشد و پيشرفت در كنار عزت و استقلال براي هر جامعه اي دانش اقتصاد و البته سياست هاي اقتصادي منبعث شده از آن است. حال در اين برهه از زمان كه توسط رهنمودهاي حكيمانه رهبر انقلاب به اين نتيجه رسيده ايم كه مي توانيم و بايد آموزه هاي اقتصادي متناسب با تفكر و فرهنگ اسلامي ـ ايراني جامعه خود داشته باشيم و اين حركت عظيم از طرف ايشان شروع شده است بر عهده ماست كه همه تلاش و كوشش خود را بكار ببنديم تا بتوانيم با رشد و پيشرفت سطح رفاه جامعه را ارتقاء بخشيده و علاوه بر اين جريان الگوسازي جامعه اسلامي را در شرايط كنوني براي ملت هاي منطقه تقويت كنيم.

تولید ملی، برای ادامه زندگی خود، نیازمند در اختیار داشتن بازارهای مطمئن مصرف است. بخشی از این بازار در خارج از مرزها قابل جستجوست و بخش دیگری از آن نیز در درون کشور و در چرخه مصرف ملی قرار دارد. اگر تولید کننده برای عرضه محصول و فراورده خود بازار مطمئنی نداشته باشد و نتواند برای فروش تولید انبوه خود به بازار مصرف خوبی اتکا نماید؛ هرگز نمی‌تواند برای ادامه و برای توسعه فعالیت‌های خود و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، اقدام نماید.
حفظ و افزایش قدرت اقتصادی کشور و نیز حفظ سطح اشتغال کنونی و ایجاد ظرفیت‌های جدید برای نیروی آماده بکار کشور، ممکن نیست مگر با حفظ و افزایش تولید که این نیز خود در گرو در اختیار داشتن بازار‌های داخلی و دست یابی به بازارهای مصرف خارجی است.

دستیابی به تولید ملی مستلزم اهمیت بخشی به کار و سرمایه داخلی است بنابراین حمایت از سرمایه و متخصصان عمده ترین روش تحقق تولید ملی است.

وجود یک اقتصاد پویا و وابسته به تولیدات ملی موجب افزایش اقتدار وامنیت کشور در صحنه جهانی می شود زیرا کشورها اگر وابسته به تولیدات داخلی باشند به بهترین وجه قادر به قطع دست استکبار از کشور خود هستند.

در سنجش قدرت ملی کشورها پارامترهای گوناگونی دخیل است. قدرت اقتصادی، قدرت فرهنگی، قدرت نظامی، قدرت سیاسی، قدرت فن آوری و قدرت ارتباطات اصلی ترین پارامترهایی هستند که توسط آنها میزان قدرت ملی کشورهای مختلف سنجیده می شود. هر کشوری که بخواهد به عنوان کشوری قدرتمند در عرصه بین الملل جایگاه خود را تثبیت نماید به ناچار باید لااقل در چند بُعد از ابعاد نام برده شده قابلیت تاثیرگذاری در عرصه بین الملل را داشته باشد. با این حال دو مؤلفه نظامی و اقتصادی از اهمیت والاتری در قیاس با دیگر ابعاد قدرت برخوردار هستند به گونه ای که کشوری چون پاکستان تنها به خاطر داشتن چند کلاهک هسته ای به عنوان یکی از بیست کشور قدرتمند دنیا شناخته می شود و ژاپن نیز که از لحاظ امنیتی و نظامی کاملاً وابسته به ایالات متحده است تنها به دلیل داشتن اقتصادی شکوفا به عنوان یکی از برترین قدرتهای جهان شناخته شده است.

تولیدملی حرکت به سوی تمدن مهدوی

تولید اولین راهکار بشر برای تبدیل وضعیت خود از ۱ به ۲ بوده است. تبدیل منابع به کالاهای با ارزش بیشتر و ارزش افزوده حاصله از آن برای تولید کننده اصلی ترین محرک تلاش بشر برای ارائه کالاهایی با هزینه کمتر و مطلوبیت بیشتر بوده است. حجم و کیفیت تولید کالا و خدمات، تمییز دهنده کشورها از یکدیگر بوده است. غالباً کشورهایی که از لحاظ حجم و کیفیت تولید در سطح بالاتری در قیاس با دیگر کشورها برخوردار هستند از لحاظ قدرت ملی نیز در جایگاه بالاتری در عرصه بین الملل قرار می گیرند. هرچند همواره این موضوع مصداق ندارد ولی همانگونه که شرح آن آمد تولید یکی از اساسی ترین پارامترهای تعیین میزان قدرت کشورها در عرصه بین الملل است.
جابه جایی قدرت به ویژه در سال های پساجنگ سرد به وضوح اهمیت عامل اقتصاد را در رده بندی جدید کشورهای جهان نمایان ساخته است. در این دوران چین، ژاپن و هند از برجسته ترین نمونه هایی هستند که به رغم ضعف نظامی در برابر هژمونی [۱۶] نظامی دولت هایی چون آمریکا و روسیه به دلیل گسترش توان کیفی و کمی خود در عرصه تولید کالاها و خدمات توانسته اند جایگاه خود را به عنوان قدرت های نوظهور جهانی به رخ رقبای خود بکشند. با این حال تغییر وضعیت یک کنشگر از یک قدرت جهانی به یک ابرقدرت جهانی تنها مستلزم توان اقتصادی نیست بلکه همان گونه که در نمونه ایالات متحده مشهود است عامل تاثیرگذار دیگر که به ویژه در پیوند با بعد اقتصادی متجلی می گردد در مؤلفه های فرهنگی نهفته شده است. عامل فرهنگ و ایدئولوژی اگر جذابیت ها و قابلیت های جهان شمول را نداشته باشد بی شک نخواهد توانست سلطه ابرقدرت را تحکیم بخشد.
ظرفیت فرهنگی و ایدئولوژیک مستور در مذهب شیعه شاخص های لازم برای برساختن تمدنی نوین که ظرفیت به چالش کشانیدن فرهنگ هژمون غالب را داشته باشد و نقایص مادی و غیرمادی آنرا برطرف نماید مهیا ساخته است. عامل اقتصاد وجه دارای اهمیتی است که به عنوان یکی از اصلی ترین ابزارهای شکوفایی و جهانگیر شدن فرهگ شیعه ظرفیت ایجاد بسترهای اساسی برای حرکت به سوی تمدن مهدوی را ایجاد نموده است. در این رابطه تولید ملی، سرمایه و کار  ایرانی با شاخص های اسلامی-ایرانی فاکتورهای اصلی در تحول بعد اقتصادی کشور ایران به عنوان کانون تمدن مهدوی می باشند.

مهمترین رکن برای منتظران امام زمان این است که وابسته به استکبار نبوده واستکبار ستیز باشند و از آن جایی که خودکفایی اقتصادی و تولید ملی رکن مبارزه با استکبار است بنابراین تحقق گسترده این فکر می تواند گام مهمی در تسریع ظهور و نزدیکی آن داشته باشد زیرا با سرمایه مادی و معنوی سالم است که می توان از امام زمان دفاع کرد و زمینه انقلاب جهانی ایشان را فراهم کرد.

تأثیرمصرف كالاي داخلي در رونق توليد ملي
مصرف كالاي داخلي معنايش اين است كه توليد كننده داخلي را تشويق به توليد بيشتر مي كند. يك علامتي است كه اگر توليد انجام شود، كالا خريدار دارد. البته،مصرف كالاي داخلي لزوما در چارچوب بحث هاي كشور مطرح نيست. ممكن است حتي تقاضاي خارجي معطوف به توليد كالاي داخلي باشد. يعني براي ما صادرات و براي ديگران واردات. در حقيقت آنچه كه الان مردم ايران از مصنوعات خارجي مي خرند در حقيقت با تقاضاي خارجي شان، توليد ملي فلان كشور را دارند تقويت مي كنند. مهم تقاضاست. چه داخلي و چه غير داخلي باشد. مهم اين است كه توليد كننده بداند براي كالايش مشتري وجود دارد. از هر جاي دنيا كه باشد. البته وقتي كه از داخل كشور تقاضا مي شود از نظر توليد كننده خيلي فرقي نمي كند ولي از نظر اقتصاد ملي معنايش اين است كه احتمالا ديگر از طرف اين مصرف كننده براي كالاي خارجي مشابه در اين زمينه تقاضايي نمي شود يا كمتر تقاضا مي شود. در بعضي كتابهاي اقتصاد مي نويسند كه توليد كنندگان به ساز مصرف كنندگان توجه مي كنند. يعني نگاه مي كنند مصرف كننده چه مي خواهد همان را توليد مي كنند. لذا مصرف كننده مهم ترين نقش را دارد كه بگويد چه توليد شود . بديهي است كه رونق توليد به تقاضا بستگي دارد اين تقاضا مي خواهد از مصرف كننده داخلي باشد يا مي خواهد از مصرف كننده خارجي باشد . چه بسا ما كالايي را توليد كنيم از خارج كشور برايش تقاضا زياد باشد از داخل كشور به نسبت كم باشد، اين اشكال ندارد و توليد ملي رشد پيدا مي كند و لذا بايد تقاضا زياد شود. تقاضاي مؤثر زياد شود به نحوي كه براي توليد كننده صرف داشته باشد.

سهم مردم در حمایت تولید ملی

امام خامنه ای مدظله العالی دربیانی فرمودند : سهم مردم – كه به نظر من از همه‌ى اينها مهمتر است – مصرف توليدات داخلى است

در یک نگاه اجمالی مردم وظایف زیر را بر عهده دارند :

۱- مصرف کالای داخلی و پرهیز از مصرف کالای خارجی
۲- اصلاح الگوی مصرف
۳- تقویت غیرت ملی نسبت به تولید ملی

حمایت از تولید ملی و خرید کالاهای ایرانی، مهم ترین بخش از وظایف مردم است، نکتۀ ظریفی که باید مورد اشاره قرار گیرد این که تقاضا به عوامل مختلفي بستگي دارد كه مهم ترين عاملش توان پرداخت است . در اقتصاد به نياز، تقاضا گفته نمی شود و يا به كسي كه پول دارد تقاضا كننده نمي گويند. تقاضا وقتي است كه هم ميل هست و هم قدرت پرداخت . يعني اگرکسی جنسی را بخواهد و توان پرداختش راهم داشته باشد؛آنوقت گفته می شود که تقاضا هست. مهم نيست كه خودش پول دارد يا قرض بگيرد. بنابراين در تقاضا، قدرت پرداختن بهاي آن بسيار مهم است. لذا بخشي از تقاضا براي كالاي خارجي بر مي گردد به اينكه تقاضا كننده آن قدرت پرداخت پولش را دارد. بعضي از كالاهاي خارجي قيمتشان به خاطر اينكه از تكنولوژي هاي بالاتري برخوردار هستند، كمتر است. چون سازندگانش عمر طولاني در توليد دارند، تحقيق زيادي مي كنند و بر اساس آن تحقيق، توسعه مي دهند و توليد اتفاق مي افتد. لذا هزينه هاي توليدشان روز به روز در حال پايين آمدن است. يعني چيزي نيست كه جنس خارجي لزوما از جنس داخلي گران تر باشد. البته خلافش هم هست. قاعدتا كساني كه پول دارند و نياز هم دارند به آنها امكان تقاضا را مي دهد.

ممنوعیت خرید کالاهای خارجی بدون معادل داخلی

بسیاری از کالاهای غیر اساسی یا نیمه اساسی خارجی که در داخل معادلی ندارند، به راحتی قابل ساخته شدن هستند اما به علت نداشتن بازار اولیه یا جا افتادن برند خارجی، در داخل صرفه ساخت ندارند. اگر خرید این کالاها که بالاخره باید جایگزین شوند، از خارج یا از نمایندگان داخلی شرکت خارجی ممنوع شود و به جای آن با تشریح نیازهای هر دستگاه و اداره و سازمان، تولیدکنندگانی که قابلیت تولید را دارند، دعوت به مشارکت شوند، بخش عمده ای از نیاز به آنها مرتفع خواهد شد.

مشکلات وموانع تولید

به اجمال موانع توليد دریک شمارش کوتاه بازخوانی میگردد:

الف – موانع ناشي از قوانين و مقررات موجود
اصلي‌ترين قوانين مبتلابه بخش صنعت كشور عبارتند از: قانون كار، قانون تأمين اجتماعي، قانون ماليات‌هاي مستقيم و قانون ماليات بر ارزش افزوده. شكي نيست كه اهداف مورد نظر در اجراي اين قوانين، از سوی جامعه توليدي كشور پذیرفته هستند، ولی نگرش غير جامع‌گرايانه در تدوين اين قوانين و ارائه روش‌هاي دست و پا گير براي رسیدن به اين اهداف، بخش‌هايي از این قوانين را به صورت موانعي در راه توليد‌كنندگان درآورده است، به گونه‌‌ای كه عوارض ناشي از آنها، دقيقاً خلاف مقصود تدوين‌كنندگان و تصويب‌كنندگان اين قوانين هستند؛ برای نمونه، مي‌توان به اثر منفي آن‌ها در ايجاد اشتغال اشاره نمود.

ب- موانع ناشي از ناهماهنگي نهادهاي مالي و اعتباري

با وجودي كه هدف از ساخت نهادهاي مالي و اعتباري گردش پول و ايجاد زمينه لازم براي سوددهي بيشتر فعاليت‌هاي اقتصادي است و اين امر جز با تسهيل دسترسي تجار و صنعتگران به منابع مالي مطمئن و كم هزينه امكان‌پذير نیست،‌ عملكرد کنوني مؤسسات بانكي، موجب کشاندن قاطبه جامعه و فعالان اقتصادي خرد و كلان به سمت فعاليت‌هاي مجازي اقتصادي با بازده فوري شده و اين موضوع باعث شده است تا متخصصين و صنعتگران داراي خلاقيت و نوآوري كه سرمايه‌اي جز فكر و انديشه خود ندارند، از دستيابي به منابع مالي محروم شوند و فعالان درستكار عرصه توليد نيز از تسهيلات بازار سرمايه بهره‌مند نشوند. پ – موانع ناشي از نبود اطمينان نسبت به سرمايه‌گذاري بی‌ثباتی قوانين و روش‌هاي اجرايي آنها و نيز برخوردهاي چندگانه با فعالان اقتصادي كه بدون در نظر گرفتن پیامدهای سوء اين گونه رفتارها و به ویژه تأثير آنها بر صاحبان سرمايه درستكار صورت مي‌پذيرد، موجب آن مي‌شود كه اطمينان از سرمايه‌گذاري در فعاليت‌هاي اقتصادي دراز مدت ـ كه ايجاد و راهبري صنايع توليدي بخشی از اين فعاليت‌هاست‌ ـ گرفته شود. از آنجا كه كشور از تلاطم‌هاي سال‌هاي آغازين تثبيت نظام جمهوري اسلامي گذر كرده و قوانين ناظر به حمايت از سرمايه‌گذاري و توليد داخلي در دهه‌هاي اخير به حد كفايت مصوب شده‌اند، شايسته نظام اسلامي ـ كه هم نفي نظام سرمايه‌داري لجام گسيخته ليبرال و هم نفي نظام اشتراكي محدود كننده كمونيسم را کرده ـ نيست كه هنوز به ثبات كافي براي ايجاد اطمينان در سرمايه‌گذاران  مشروع داخلي نرسيده باشد. ت – موانع ناشي از شرايط خارجي در سال‌هاي اخير، كشور ما شاهد اعمال محدوديت‌هاي منبعث از فشارهاي برخي كشورها به جامعه بين‌المللي براي جلوگيري از رشد علمي و صنعتي جمهوري اسلامي ايران بوده است؛ صرف‌نظر از اينكه چنين محدوديت‌هایي،‌ اعم از اينكه توسط دولت‌هاي خاص يا توسط نهادهاي بين‌المللي اعمال شده باشند،‌ قانوني هستند يا خير، بايستي به ميزان تأثير واقعي آنها جدي گرفته شده و آثار آنها بررسي شوند. بديهي است، چنين مطالعه‌اي براي يافتن راهكارهاي رویارویی با اين محدوديت‌ها و تصميم‌هاي مناسب اقتصادي برای بالا بردن میزان فعاليت‌هاي صنعتي و افزايش توليدات داخلي است. ث – موانع ناشی از قاچاق و واردات بی رویه نبود نظارت دقيق بر ورود كالاهاي قاچاق و رشد بی رویه واردات كالاهاي خارجي از راه‌های ورودي كشور و عدم توان رقابت سالم براي توليدكنندگان ايراني، نه تنها انگيزه توليد و خلاقيت را از اين توليد‌كنندگان می‌گیرد، بلكه كالاي توليدي ايراني در شرايط کیفی مساوي با عدم استقبال در بازارهاي عرضه و تقاضاي داخلي روبه‌رو می‌شود. امر نظارت دقيق بر ورود كالاهاي خارجي به ویژه در شرايطي كه اعمال فشارهاي خارجي براي جلوگيري از رشد علمي و صنعتي كشور در سالهاي اخير شدت يافته است، ضروري بوده و حمايت جدي از توليد و سرمايه ايراني را مي‌طلبد.

ج – موانع صادرات توليدات داخلي

بر صاحب‌نظران پوشيده نيست كه رشد توليدات درونی در صورت يافتن بازارهاي ملي و فراملي محقق مي‌شود. به طور كلي، بسنده کردن به مصرف داخلي و غفلت از بازارهاي خارجي موجب رونق كامل صنايع كشور نمي‌شود. از آنجا كه صدور محصولات داخلي به دیگر كشورها از يك سو درآمد ملي ايجاد مي‌كند و از سوي ديگر، ارتباطات اقتصادي موجبات تنظيم روابط خارجي و آثار مثبت در امنيت ملي را به دنبال دارد، صادرات محصولات بنگاه‌هاي توليدي بايد از راه‌های گوناگون تشويق شوند؛ به حداقل رساندن عمليات بانكي و گمركي، تداوم جوايز صادراتي، ايجاد تسهيلات جديد از جمله اين مشوق‌ها هستند و لازم است تمهيدات نويني كه با جهاني شدن اقتصاد هم‌خواني دارند، در راستاي افزايش صادرات غير نفتي اندیشیده شود كه در اين زمینه، توجه به روش دیگر كشورها در حمايت از صادركنندگان خود مفيد خواهد بود تا جای خالی‌ حمايت‌هاي ديپلماتيك به خوبي پر شود.
 

مهندسی فرهنگی مصرف
 

زمانی می‌توانیم به توسعه پایدار برسیم که روند تولید و مصرف در کشورمان را به بهترین شکل ممکن هدایت، نظارت و مدیریت کنیم. در مهندسی فرهنگی باید این مسأله را به درستی تشریح و تبیین کنیم که جامعه درعین حالی که باید در رفاه باشد، در همان حال تفکر و نگرش تولیدی هم داشته باشد .و در عین ورود کالایی که در داخل تولید نمی‌شود صادرات را هم باید تنظیم کرد و از ورود کالای مشابه به کشور اجتناب ورزید. داد و ستد نیازمند مدیریت است اگرچه باید اعتراف کرد که در بخش واردات کالا به کشورمان از مدیریت و نظارت قوی و خوبی برخوردار نیستیم.

بسیج عمومی برای مصرف داخل
 

بسیج عمومی مردم برای تشویق به مصرف کالاهای داخلی یکی از این وظایف است. به نوعی برای پررنگ کردن توجهات به این مسأله باید وجدان عمومی جامعه را به آن حساس کرد. علاوه بر این باید مخاطبان رسانه‌ها را که بسیاری از مردم هم‌زمان در هر دو جایگاه تولیدکننده و مصرف کننده قرار دارند را تشویق به ایجاد موجی از مطالبه کیفیت در کالاهای داخلی نمود تا به این ترتیب با بالا رفتن مصرف تولیدات داخلی ایراد بی کیفیتی هم به آن وارد نباشد.

آگاهی بخشی نسبت به مصرف
 

وظایفی چون آگاهی بخشی و هوشیار کردن ذهن مردم نسبت به ظرایف و دقایقی که درباره مصرف تولیدات داخلی وجود دارد بُعد دیگر ماجرا است. باید ابعاد و جوانب این موضوع به دور از شعارزدگی و توجه اغراق آمیز، آهسته ولی پیوسته، مورد توجه و مداقه قرار گرفته و در رسانه‌های مختلف به فراخور حال و زبان مخاطبان گوناگون و سطوح مختلف مورد بررسی قرار گیرد. در کل مصرف‌کننده داخلی می‌بایست نسبت به مصرف، فرهنگ صحیحی کسب کند و به دور از تجمل‌گرایی در مرحله‌ی بعدی قادر به درک اهمیت مصرف کالای تولید داخل باشد.

نگاه قرآن به دوری از اسراف
 

معیار قرار دادن نگاه قرآنی و دینی در تمام مراحل تولید تا مصرف، دورکردن مردم از اسراف و تبیین مفهوم برکت، یکی از وظایف بارز در این زمینه می‌باشد که نهادهای دست اندر کار باید همزمان روی آن کار کنند. ایجاد یک الگوی کاملا بومی و دینی اقتصادی که وابستگی‌های ما را به اقتصاد بیرونی تا حد زیادی کاهش دهد و به جامعه کمک کند تا عین ارتباط با بیرون در مورد نیاز‌های اساسی خویش کاملا متکی به خود باشد، ضروری است. رسانه‌ها شاید در طراحی این الگو نقش چندانی نداشته باشند اما در انتقال درست آن و آگاهی بخشی به مردم در این زمینه نقشی اساسی خواهند داشت. شایسته است توجه مردم به ارزش کار و تولید در دین جلب و ارزشمندی کالایی که با توجه به این ارزش‏ها و مفاهیم تولید شده است برای آن‌ها روشن شود.

عدم تبلیغ کالای خارجی
 

به نظر می‌رسد که باید بر تبلیغات کالاهای خارجی که بی هیچ مانعی این روزها در انواع رسانه‌ها به چشم می‌خورد نظارت جدی صورت بگیرد. علاوه بر این باید نگاه مخاطب ایرانی چه تولید کننده و چه مصرف کننده، به این که اگر کالای تولید داخل ما تحت نظارت فلان شرکت خارجی باشد کیفیت بهتری دارد نیز تغییر یابد. رواج چنین تبلیغاتی در عرصه رسانه‌ها با فرمایش مقام معظم رهبری مبنی بر فرهنگ و فریضه شدن مصرف تولیدات داخلی کاملا مغایرت دارد و اعتماد مخاطب را به کیفیت تولیدات داخلی خدشه دار خواهد کرد.
تبلیغ برتری کالای خارجی امری ریشه دار در میان مردم است که از دوره گذشته ریشه می‌گیرد. باید اذهان را نسبت به فاصله این تبلیغات تا واقعیت هوشیار کرد. بالا بردن کیفیت تولیدات داخلی و داشتن تنوع و ضمانت عملی در کالاها همه از مواردی است که از رغبت مردم به کالاهای خارجی خواهد کاست.

بازتعریف سبک زندگی ایرانی
 

یکی از مواردی که این روزها در زندگی ایرانی‌ها به چشم می‌خورد تجمل گرایی و روی آوردن به مصرف گرایی است. در حالی که چنین امری با مسیر حرکت کنونی جامعه کاملا مغایرت دارد. باید به دور از شعار زدگی، آثار و نتایج منفی تجمل‌گرایی و زیاده‌خواهی ها آشکار شود. یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های رسانه هایی چون سینما و تلویزیون در غرب تولید و تعریف سبک زندگی برای مخاطبان متفاوت است. می‌توان بر اساس معیار غنی اسلامی و میهنی خود سبک زندگی مختص خودمان را طراحی کنیم که اساسی ترین ویژگی آن تولید و مصرف داخلی با تکیه بر کلیدها و محورهایی چون دوری از اسراف و معیار قرار دادن نگاه قرآنی و دینی باشد. بدون شک رسانه در ساخته شدن چنین سبک زندگی نقشی اساسی خواهد داشت.

راهكارهاي عملي اصلاح مصرف در جامعه اسلامي

براي مقابله با فرهنگ مصرفي و مصرف‌زدگي بايد ريشه‌هاي اين بيماري را شناخت و به معالجه اساسي آن پرداخت. اصلاح الگوي مصرف از زوايا و ابعاد گوناگون قابل بررسي است و تحقق آن نيازمند ساز و كارها و بستر‌هاي لازم خود مي‌باشد. در اينجا دو راهكار مهم و اساسي بيان مي‌شود:

الف. ارتقاي آموزش عمومي و جهت‌دهي رسانه‌ها

شناخت مصالح و منابع ملي توسط مردم يك كشور و ترغيب و تشويق آنان براي رسيدن به استقلال كامل اقتصادي با ارتقاي سطح فرهنگ عمومي و آگاهي جامعه، با استفاده بهينه از نهاد تعليم و تربيت و تبليغات رسانه امكان‌پذير است. برعكس اگر نهاد تعليم و تربيت، رسالت عظيم خود را در تربيت و آموزش جامعه به خوبي انجام ندهد و رسانه ملي، روزنامه‌ها و مجلات همواره به يك زندگي تجملي و چشم و هم‌چشمي دامن بزنند و بدون در نظر گرفتن مصالح و منافع ملي، رفاه‌زدگي، مصرف بي‌رويه و گرايش به كالاهاي خارجي، تشويق شود، نتيجه‌اي جز تداوم الگوي فعلي همراه با اسراف و تبذير در بسياري از موارد نخواهد داشت. شرط لازم و ضروري رسيدن به اهداف تعريف شده در سند چشم انداز بيست ساله نظام و شكوفايي در همه ابعاد، استفاده بهينه از منابع مادي كشور است.

بر اين اساس، فرهنگ‌سازي براي پيمودن اين مسير و رعايت بايسته‌ها از شرايط ضروري موفقيت در اين عرصه مي‌باشد، چرا كه اصلاح الگوهاي مصرف در كشور يك شبه و به طور ناگهاني و با صدور يك بخش‌نامه عملي نمي‌شود. بنابر اين، جلب مشاركت مردم و افزايش آگاهي آنان در خصوص مصرف صحيح امكانات و منابع، از راهكار‌هاي مهمّ اصلاح الگوي مصرف است. دولت با ملزم نمودن خود به استفاده بهينه از منابع و افراد جامعه و با تقيد به مصرف صحيح و منطقي، نتايج بزرگي را براي كشور به ارمغان مي‌آورد.

اصلاح الگوي مصرف جامعه به وسيله رسانه، از دو جهت فرهنگ‌سازي و اطلاع‌رساني قابل تعقيب است رسانه‌ها مي‌توانند توليد با برنامه‌هاي مفيد و جذاب در قالب فيلم، سريال، سخنراني، مصاحبه، مناظره، آگهي‌هاي بازرگاني و… الگوهاي رفتاري متناسب با ارزش‌ها و فرهنگ اصيل اسلامي- ايراني، در سطوح مختلف زندگي، به ويژه براي مراسم شادي و آئين‌هاي سوگواري ارائه و ترويج نمايند. ترويج ارزش‌ها و فضايل اخلاقي مانند قناعت، ساده‌زيستي و صرفه‌جويي را مي‌توان در قالب برنامه‌اي جذاب نهادينه كرد. از طرف ديگر، رساله‌ها مي‌توانند رفتارهاي غلط و مذموم جامعه، مثل اسراف، چشم‌ و هم‌چشمي، تفاخر، مدگرايي، خودنمايي و مصرف‌زدگي را مورد نقد و بررسي قرار دهند [۱۷]

ب. معرفي اسوه‌هاي برتر

افراد هر جامعه در انتخاب راه و رسم زندگي و شيوه‌هاي عملي آن از عوامل مختلفي تأثير مي‌پذيرند. در اين ميان نقش والدين، معلمان، و رهبران سياسي ـ مذهبي برجسته و چشمگير است. كودكان در خانواده، و دانش آموزان در مدارس بيشترين تأثيرپذيري را از والدين و معلمان خود دارند. آموزه‌هاي اسلام به شدت، الگوپذيري از بيگانگان را مورد سرزنش قرار داده است. امام باقرع در اين باره مي‌فرمايد: كسي كه در لباس، پوشاك و شكل ظاهر از دشمنان اسلام تقليد كند، مانند آنان، دشمن خدا خواهد بود[۱۸]

نتيجه‌گيري

بي‌ترديد، زندگي سالم همراه با توسعه‌اي پايدار، تنها با رعايت اعتدال در مصرف و به كارگيري عقل و خرد انساني و استعانت از آموزه‌هاي وحياني، در همه زمينه‌هاي مادي ممكن است. بشر، تنها با ياد خدا و توجه به قدرت بي‌پايان او و پرهيز از افراط و تفريط در مصرف و خودداري از تجمل‌گرايي، مدپرستي و تقليد از الگو‌هاي بيگانه از اضطراب و نگراني فراواني كه انسان معاصر در زندگي ماشيني خود به آن مبتلاست، رهايي مي‌يابد و به رفاه، آرامش و اطمينان خاطر همراه با عزت، آزادگي و كرامت انساني مي‌رسد.

در نگرش اسلامي، مطلوبيت استفاده از نعمت‌ها، معيار ارزش نبودن مصرف و لزوم كنترل مصرف مباني نظري عمده مصرف در جامعه اسلامي را تشكيل مي‌دهند. اين مباني فكري باعث شكل‌گيري مباني عملي مصرف در جامعه اسلامي مي‌شوند و چارچوب و محدوديت‌هاي مصرف را مشخص مي‌كنند. در اين راستا، رعايت ارزش‌ها و محدوديت‌هاي مصرف، عدم تضييع منابع، رعايت حد كفاف، ديگرگرايي، هماهنگي مصرف با وضع عمومي جامعه، رعايت منافع و مصالح ملي را مي‌توان از عمده‌ترين مباني عملي مصرف در جامعه اسلامي قلمداد كرد. مباني عملي مزبور را مي‌توان با استفاده از معيارهايي عملي همچون سطح مصارف مسرفانه، مصارف چشم و هم‌چشمي و ميزان واردات كالاهاي خارجي اندازه‌گيري كرد.

منابع

مديريت آموزشي، محمدحسيني جرام

بهره وري نشريه سازمان بهره وري ملي ايران- ضميمه مجله رشد نوجوان

علی بن محمد آمدی ، ابکار الافکار فی اصول الدین ، چاپ احمدمحمد مهدی ، قاهره۲۰۰۲/۱۴۲۳

ابن بابویه ، التوحید ، چاپ هاشم حسینی طهرانی ، قم ۱۳۸۷

ابن ندیم ؛ علی بن اسماعیل اشعری ، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین ، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن۱۹۸۰/۱۴۰۰

عبدالملک بن عبداللّه امام الحرمین ، الارشاد ، چاپ محمدیوسف موسی و علی عبدالمنعم ، قاهره ۲۰۰۲/۱۴۲۲

محمدبن طیب باقلانی ، کتاب التمهید ، ریچارد جوزف مکارتی ، چاپ بیروت ۱۹۵۷

عبدالقاهربن طاهر بغدادی ، الفرق بین الفرق ، محمد محیی الدین عبدالحمید، چاپ بیروت : دارالمعرفه ، بی تا

همو، کتاب اصول الدین ، استانبول ۱۹۲۸/۱۳۴۴، چاپ افست بیروت ۱۹۸۱/۱۴۰۱

ايرواني،جواد، اخلاق اقتصادي از ديدگاه قرآن و حديث، مشهد، دانشگاه علوم اسلامي رضوي،۱۳۸۴

آژانس بين المللي انرژي، گزارش سال ۲۰۰۸

باقري تودشكي، مجتبي، «الگوي مصرف بر مبناي ارزش‌هاي اسلامي»، اقتصاد اسلامي، ش ۳۴، تابستان ۱۳۸۸٫

حسيني، سيدرضا، الگوي تخصيص درآمد و نظريه رفتار مصرف كننده مسلمان، تهران، موسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر، ۱۳۷۹٫

حسيني، سيدرضا، «مفروضات رفتار مصرف كننده در اقتصاد اسلامي»، اقتصاد اسلامي، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، سال سوم، ش ۹، ۱۳۸۲ ش.

حكيمي؛ محمد، معيارهاي اقتصادي در تعاليم رضوي، مشهد، بنياد پژوهش‌هاي آستان قدس رضوي، ۱۳۷۰ش.

خليليان، محمدجمال، شاخص‌هاي توسعه اقتصادي از ديدگاه اسلام، قم، مؤسسه آموزشي وپژوهشي امام خميني ره۱۳۸۴٫

الشهید الصدر، الاسلام یقود الحیاه، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه، ۱۴۲۱ ق.

. صدوق، محمدبن علی بن الحسین، من لا یحضر ه الفقیه، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۹۳ ق، ج ۴

طبرسی، رضی الدین، مکارم الاخلاق، بیروت، منشورات الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۲ ق.

. طریحی، فخرالدین، مجع البحرین، مکتبه المرتضویه، ۱۳۶۲ ش، ج ۵

. طوسی، محمدبن الحسن، تهذیب الاحکام، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۶ ش، ج ۶

۱۳۸۲ش. ، اقتصاد اسلامی، سال سوم، ش ۱۱ ،« اثر ایمان مذهبی بر رفتار مصرف کننده » ، عزتی، مرتضی

فراهیدي، خلیل بن احمد، العین، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ ق.

فیض کاشانی، محسن، المحجه البیضاء، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا.

. کردبچه، حمید، اقتصاد کلان، تهران، مرکز پژوهش هاي اقتصاد بهین، ۱۳۸۷

کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، مکتبه الاسلامیه، ۱۴۰۷ ق.

مجله جامعه عبدالملک، الاقتصاد « احکام الشریعه وداله الاستهلاك فی الدول الاسلامیه » ، متولی، مختار محمد

. الاسلامی، ۱۴۰۹ ق، ج ۱

مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۲ ش، ۱۱۰ جلدي.

محمدي ري شهري، محمد، اصلاح الگوي مصرف از نگاه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۸ ش.

محمدي ري شهري با همکاري سیدرضا حسینی، التنمیه الاقتصادیه فی الکتاب و السنه، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۰ ش.

. اقتصاد اسلامی، ش ۳۰ ، تابستان ۱۳۸۷ ،« جایگاه انفاق و خاستگاه اجتماعی اقتصادي آن » ، موسایی، میثم

. موسایی، میثم، دین و فرهنگ توسعه، تهران، معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی،ش۱۳

سایت اختصاصی:www.mostajar.comوwww.mostajar.ir

ایمیل:m@mostajar.com



[۱] سید احمد محیی الدین میرمرشدی پژوهشگر ونویسنده

[۲] امام خمینی، صحیفۀ نور ج۱۹ ص۲۲۴

[۳] آيه ۳۹ سوره نجم وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى . ونیزبراي مثال: در قرآن از کلمه “عمل” با مشتقاتش ۳۶۶ و کلمه فعل با مشتقاتش ۱۰۷ و کلمه جهد با مشتقاتش ۴۱ و کلمه سعي با مشتقاتش ۳۰ مرتبه و کلمه “صنع” با مشتقاتش ۳۰ مرتبه و … استفاده شده است.
    و نيز در قرآن کريم حدود ۴۰۰ آيه در تشويق به “کار و تلاش” و بيان ارزش و اهميت “کار و تلاش” وارد شده است

[۴] چرا هر روز این مظاهر الهیت و قدرت خدایی را می بینید وبیدار نمی شوید؟ از این غربزدگی بیرون بیایید… به خود بیایید.یک قدری به

اسلام فکر کنید. نشکنید این سد بزرگی را که قدرتهای بزرگ را شکست نمی توانید هم بشکنید» . ویا«شما می توانید کشور را اداره کنید. می توانید مدیریت داشته باشید. صحیفه نور جلد ۴ صفحه ۳۶۳

[۵] نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه ۳ بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامهریزی منظم و صحیحاستوار است بخش دولتی شامل کلیه صنایع بزرگ، صنایع مادر، بازرگانیخارجی، معادن بزرگ، بانکداری، بیمه، تامین نیرو، سدها و شبکههای بزرگ آبرسانی، رادیو و تلویزیون، پست و تلگراف و تلفن، هواپیمایی، کشتیرانی، راه و راهآهن و مانند اینها است که بهصورت مالکیت عمومی و در اختیار دولت است‌.

بخش تعاونی شامل شرکتها و مؤسسات تعاونی تولید و توزیعاست که در شهر و روستا بر طبق ضوابط اسلامی تشکیل میشود. بخش خصوصی شامل آن قسمت از کشاورزی، دامداری، صنعت، تجارت و خدمات میشود که مکمل فعالیتهای اقتصادی دولتی و تعاونی است‌.

مالکیت در این ۳ بخش تا جایی که با اصول دیگر این فصل مطابقباشد و از محدوده قوانین اسلام خارج نشود و موجب رشد و توسعه اقتصادی کشور گردد و مایه زیان جامعه نشود، مورد حمایتقانون جمهوری اسلامی است‌.

تفصیل ضوابط و قلمرو و شرایط هر ۳ بخش را قانون معینمیکند.

[۶] نامه۵۳ نهج البلاغه

[۷]     الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج‏۱، ص: ۲۹۷ شیخ مفید

[۸] وَ لَن یَجعَلَ اللهَ لِلکَافِرینَ عَلیَ المُومِنیِنَ سَبیِلاً نساء ۱۴۱

[۹] نساء ۳۲

[۱۰] هود: ۶۱

[۱۱] سفینة البحار، ج ۲، ص ۲۷۸

[۱۲] بحار ، ج ۶۷ ، ص ۲۳۷

[۱۳] اسدالغابة في معرفة الصحابة، ج ۲، ص ۲۶۹

[۱۴] کنزالعمال في سنن الاقوال و الافعال، ج ۴، ص ۶، حديث ۹۱۹۵

[۱۵] پایگاه اطلاع رسانی حوزه  www.hawzah.net

[۱۶] هژمونی از واژه ی هژمون یونانی به معنای رییس یا فرمان­روا است و اشاره‌است به تسلط یا تفوّق کشوری بر کشورهای دیگر از طریق دیپلماسی یا تهدید به اطاعت و یا پیروزی نظامی. با این­حال این واژه اغلب به مفهوم مورد نظر «آنتونیو گرامشی» متفکّر مارکسیست و نویسنده ی ایتالیایی به کار می‌رود که دلالت بر تسلّط و استیلای یک طبقه نه فقط از جنبه اقتصادی بلکه از تمام جنبه‌های اجتماعی، سیاسی و ایدئولوژیک دارد. به نظر «گرامشی»، سلطه ی سرمایه داران فقط به وسیله ی عوامل اقتصادی تأمین نمی‌شود. بلکه نیازمند قدرت سیاسی و نیز یک سیستم یا دستگاه عقیدتی یا ایدئولوژیک است که کارش فراهم کردن موجبات رضایت طبقه تحت سلطه‌است.

[۱۷]  “http://marefateeqtesadi.nashriyat.ir/node/16” \l “_edn35” \o

[۱۸]  “http://marefateeqtesadi.nashriyat.ir/node/16” \l “_edn36

لینک کوتاه : https://mostajar.com/?p=902

برچسب ها

نوشته های مشابه

ثبت دیدگاه

مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : 0
قوانین ارسال دیدگاه
  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.