ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) (به انگلیسی: North Atlantic Treaty Organization با مخفف NATO) یک اتحاد بینالمللی که متشکل از ۳۰ کشور، از آمریکای شمالی و اروپا است که بعد از امضا پیمان آتلانتیک شمالی در ۴ آوریل ۱۹۴۹ میلادی (۱۵ فروردین ۱۳۲۸) تشکیل شد.
ماده پنج پیمان این کشورها اینست که اگر یک حمله مسلحانه علیه یکی از کشورهای عضو رخ دهد، باید آن را یک حمله علیه همه کشورهای عضو در نظر گرفت؛ و سایر اعضا در صورت لزوم باید عضو مورد حمله را با نیروهای مسلح کمک کنند.
از ۳۰ کشور عضو ناتو، دو کشور در آمریکای شمالی (کانادا و ایالات متحده آمریکا) و ۲۷ کشور در اروپا واقع شدهاند. این در حالی ایست که ترکیه در اوراسیا قرار دارد. تمام اعضای ناتو مجهز به نیروی نظامی هستند. اگرچه ایسلند به نوعی دارای نیروی نظامی نیست (دارای گارد ساحلی و یک واحد کوچک سرباز برای عملیات ناتو میباشد). سه عضو از اعضای ناتو، دارای جنگافزار هستهای میباشند که عبارتند از: فرانسه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا. ناتو در زمان تأسیس ۱۲ عضو رسمی داشت که رفته رفته تا آوریل سال ۲۰۰۹، ۱۶ عضو دیگر به تعداد کشورهای عضو اضافه شد.
این پیمان در حال حاضر بزرگترین پیمان نظامی در جهان است و با پیوستن مونتهنگرو در سال ۲۰۱۷ و جمهوری مقدونیه شمالی در ۲۷ مارس ۲۰۲۰، این پیمان به ۳۰ عضو رسید.
پیمان واشینگتن که بعدها به پیمان آتلانتیک شمالی شناخته شد پس از مذاکراتی که از ژوئیه ۱۹۴۸ در واشینگتن آغاز شده بود در ۴ آوریل ۱۹۴۹ میان ایالات متحده آمریکا، اعضای پیمان بروکسل (بریتانیا، فرانسه، هلند، بلژیک و لوکزامبورگ) و دیگر کشورهای بلوک سرمایهداری که به این پیمان دعوت شده بودند (کانادا، دانمارک، ایسلند، ایتالیا، نروژ و پرتغال) به امضا رسید.
پیش از آن سنای آمریکا در پاسخ به دخالت شوروی در کودتای چکسلواکی با تصویب قطعنامه واندنبرگ-کنالی در ۱۱ ژوئن ۱۹۴۸ به دولت آمریکا اجازه پذیرفتن تعهداتی در خارج از مرزهای آمریکا را داده بود.
شوروی در پاسخ به ناتو پیمان ورشو را تشکیل داد.از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ میلادی، ۱۰ کشور کمونیستی سابق به عضویت ناتو درآمدند و شمار اعضای ناتو به ۲۶ کشور افزایش یافت.در سال ۲۰۰۸ تلاشهایی برای گسترش ناتو به حوزه بالتیک و پیشروی مرزهای ناتو به نزدیکی مرزهای روسیه انجام گرفت که در این بین با شروع مذاکرات برای عضویت سه کشور آلبانی، کرواسی و جمهوری مقدونیه در ناتو موافقت شد. ولی درابتدا مخالفتهایی با عضویت گرجستان و اکراین که هممرز با روسیه میباشند صورت گرفت در نهایت پس از شروع جنگ اوستیای جنوبی ۲۰۰۸ حمایتها برای عضویت گرجستان افزایش یافت.طرح گسترش ناتو به نزدیکی مرزهای روسیه باعث نگرانی دولت روسیه شد.پس از شروع جنگ اوستیای جنوبی ۲۰۰۸ و امضای قرارداد سپر موشکی آمریکا با لهستان این نگرانیها افزایش پیدا کرد و در نهایت به کاهش روابط روسیه و ناتو در قالب شورای مشورتی و عدم شرکت روسیه در مانور مشترک نظامی با ناتو شد.ناتو به عنوان نهادي ارزشمند براي آمريكا، نقش تعيين كننده اي در تثبيت هژموني آمريكا و تداوم نفوذ اين کشور در اروپا دارد و ابزار لازم براي تاثيرگذاري در تحولات منطقه اي و جهاني را در اختيار آمريكا قرار مي دهد. با توجه به اين كارويژه هاي منحصربه فرد ناتو، آمريكا كوشيده است اين نهاد فراآتلانتيكي را تقويت كند و با توسل به آن از ظهور و قدرت گيري نهادهاي مشابه مستقل اروپايي جلوگيري نمايد. ناتو بر اين اساس نقش بيشتري در محيط امنيتي اروپاي غربي، اروپاي شرقي و ساير مناطق همجوار پيدا كرده و در تثبيت هژموني آمريكا موثر واقع شده است. بی توجهی غرب به نگرانیهای امنیتی روسیه و گسترش مرزهای ناتو به سوی شرق عامل مهم تعمیق اختلافات و بروز جنگ در اوکراین گردید.هدف روسیه از ورود به خاک اوکراین و انجام عملیات نظامی، ایجاد منطقه حائل میان مرزهای روسیه با کشورهای عضو پیمان ناتو بوده است.غرب برای جلوگیری از پیشرفت قدرتهای نوظهور مانند روسیه و چین به دنبال ایجاد درگیری و ناامن کردن مرزهای این کشورها با اعضای پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است.ز بعد امنیتی آمریکا به دنبال ناامن کردن محیط پیرامونی روسیه است و از بعد اقتصادی به دنبال ایجاد اتحادیهای علیه روسیه است تا با وضع تحریمهای سنگین مانع قدرت یابی روسیه در نظام بین الملل شود.جغرافیای سیاسی کشورهای پیرامون ایران، همیشه تاثیر مهمی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی، داشته اند. در طول دوره های مختلف، بسیاری از ائتلاف ها و پیمان های نظامی در فضاهای جغرافیایی اطراف ایران، شکل گرفته است. اهمیت ایران از نظر ژئوپلتیک، موجب شده تا هر نوع پیمان نظامی- امنیتی بر روابط ایران با سایر کشورها تاثیرگذار باشد. یکی از پیمان های مهم جهانی که در محیط جغرافیایی پیرامونی ایران ظرف ۶۰ سال گذشته شکل گرفته است، پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) می باشد. انتظار می رفت که با انحلال پیمان ورشو، سازمان ناتو نیز رو به ضعف نهاده و در نهایت کنار گذاشته شود. ولی با تلاش های ایالات متحده، نه تنها چنین اتفاقی نیفتاد، بلکه حوزه ماموریت های ناتو و دامنه نفوذ آن گسترش یافته است. تغییر در ماموریت های گذشته ناتو و ایجاد وسعت سرزمینی و جغرافیایی برای ایفای نقش بیشتر پیمان آتلانتیک شمالی، پاسخ دولت آمریکا برای حفظ ناتو در مسیر برنامه های آتی ایالات متحده در سطح جهان بخصوص منطقه قفقاز و آسیای جنوب شرقی بوده است. می توان اهداف ناتو را در شرایط کنونی در مقولاتی نظیر تضعیف قدرت روسیه و از میان بردن زمینه های بازسازی اقتدار گذشته آن، تثبیت هژمونی و برتری آمریکا در حوزه نفوذ روسیه و همچنین تسلط بر منابع انرژی جستجو نمود. بر این اساس چهار حوزه جدید به عنوان وظایف ناتو از سوی اروپا و امریکا در حال پی گیری است: اهداف جدید ناتو برای گسترش به سمت جغرافیای سیاسی مناطق شرق و جنوب، واکنش دولت های دیگر نظیر روسیه، چین و ایران را برانگیخته است. حضور گسترده ناتو در فضای جغرافیایی کشورهایی مانند افغانستان و نیز شروع برخی مذاکرات همکاری میان ناتو و کشورهای جنوب خلیج فارس در اوایل سال ۱۳۸۷، واقعیتی مسلم و انکار ناپذیر می باشد. این وضعیت می تواند سناریوهای مختلفی را در حوزه امنیتی جغرافیای پیرامون ایران رقم بزند که قدر مسلم آن “” خطر و تهدید بودن “” حضور ناتو برای جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. بنابراین جمهوری اسلامی ایران می بایستی نسبت به مقاصد جدید این پیمان نظامی به اندازه کافی حساس بوده و طرح ها و برنامه های آن را زیر نظر داشته باشد.
شاید به همین دلیل حضرت آیتالله خامنهای ۱۴۰۱/۳/۲۹ در خصوص مسائل مربوط به اوکراین به رییس جمهور قزاقستان گفتند: در قضیه اوکراین مشکل اصلی این است که غربیها درصدد توسعه ناتو هستند و آنها هر جا که بتوانند برای گسترش نفوذ خود تأمل نخواهند کرد.
ایشان خاطرنشان کردند: باید مسائل را با دقت رصد و بررسی کرد و مراقب بود زیرا آمریکاییها و غربیها همواره درصدد گسترش دایره نفوذ خود در مناطق مختلف از جمله در شرق و غرب آسیا، و ضربه زدن به استقلال و اقتدار کشورها هستند.