مكيدن انگشت در كودكان تا دوسالگي طبيعي و بعد از ۵سالگي مضر است . شايعترين عادت بد دهاني در كودكان مكيدن انگشت شست است كه در برخي از جوامع ۷۵تا ۹۵درصد گزارش شده است. البته مكيدن انگشت شست تا سن ۲سالگي جاي هيچگونه نگراني ندارد، بلكه براي حيات نوزاد امري طبيعي ، غريزي ، ضروري و اجتناب ناپذير است…
مكيدن انگشتها و شست،پستانك، جويدن لبها و ناخن و تانگ تراست يا به عبارتي باقي ماندن بلع نوزادي در سنين بالاتر و دندان قروچه از عادتهاي بد دهاني است.
مکیدن در کودکان یک رفلکس طبیعی است که از زمانی که در رحم مادر بوده اند ، شروع شده است و به صورت عادت به مکیدن ….
مکیدن انگشت یا پستانک در نوزادان و کودک کوچک یک واکنش طبیعی است :زیرا مکیدن در کودکان یک رفلکس طبیعی است که از زمانی که در رحم مادر بوده اند، شروع شده است و به صورت عادت به مکیدن از ۳-۴ ماهگی شکل میگیرد.
مکیدن شست یا انگشت یکی از اعمال سازشی اولیه است که کودک به وسیلهی آن خود را خوشحال میکند این عادت یک احساس عمیق امنیت به کودک میبخشد که او به آن احتیاج دارد.
مکیدن و جویدن، یکی از روشهایی است که نوزادان و کودکان کوچک به وسیله ی آن میتوانند محیط اطراف خود را لمس کنند. کودک در سنین شیر خوارگی اغلب بعد از غذا خوردن، انگشت خود را میمکد. برخی دیگر از کودکان به محض اینکه پستانک را از دهانشان بیرون بیاورند این کار را میکنند.
اگر کودک نتواند در دوره ی شیر خوارگی غریزه ی مکیدن را از طریق مکیدن شیر و از پستان مادر و پستانک ارضاء کند، به شیوه هایی مانند مکیدن شست و غیره جبران میکند.
اگر نوزاد و یا بچه ی کوچک شما چیزی در دهان میکند و یا انگشت خود را میمکد، وادارش نکنید که از این کار خودداری کند زیرا اگر این کودکان در محیطهای طبیعی و شرایط عادی رشد کنند و محبت ها و توجه لازم والدین وجود داشته باشد موجب میشود که کودک به محیط اطراف توجه داشته باشد و با امکانات تازه ای که اورا با دنیای جدید پیوند میدهد آشنا شود و به تدریج کمتر به مکیدن انگشت روی میآورد و کم کم آن را به طور طبیعی تا قبل از ۳-۴ سالگی کنار میگذارد.اگرغریزه ی مکیدن پس از یک سالگی به تدریج کمرنگ تر نشد، علل مختلفی مانند:
حسادت، افسردگی ، تغییرات جدید ناخوشایند تولد یک بچه ی جدید، ترس از والدین و یا رفتن به کودکستان .
همین طور ممکن است کودک بدون علت و طبق عادتی که در او تقویت شده است این کار را انجام دهد. اگر مکیدن انگشت در سنین بالا مخصوصاً در سالهای قبل از مدرسه رفتن مشاهده شود، اختلال است و باید این مسئله را جدی گرفت.
عوارض و مشکلاتی که مکیدن میتواند به بار آورد:
اگر این اختلال در سنین مدرسه وجود داشته باشد باعث میشود که کودک از طرف دیگر همسالان مورد تمسخر قرار گیرد و باعث کاهش اعتماد به نفس در وی میشود.
از دیگر مشکلات این است که هنگامیکه کودک انگشت خود را میمکد باعث میشود دهانش باز بماند و عادت کند همیشه از طریق دهان تنفس کند.همچنین مکیدن انگشت در بعضی مواقع باعث میشود کودک به علت اینکه زبانش در حالت عادی نمیماند سرزبانی صحبت کند.
همین طور مکیدن انگشت میتواند یک کودک را آنقدر آرام کند که دیگر توجه ای به اطراف نداشته باشد مثل مدرسه و معلم. کودک خیال پرداز شده و نمیتواند به چیزی توجه و تمرکز کند.
توصیه میشود والدین این مشکل را در این مواقع جدی بگیرند:
۱- کودکان از ۳ سال به بالا که اکثر مواقع انگشت میمکند.
۲- کودکانی که زبانشان را موقع صحبت به پشت دندانها میگذارند و تلفظ خوب انجام نمیدهند.
۳- مواقعی که رشد دندانها آغاز شده و مکیدن انگشت میتواند تأثیری در رشد دندانها داشته باشد.
۴- زمانی که کودک به درجه ی درک مسائل رسیده باشد و بتواند مفهوم حرفهای شما را درک کند.
مکیدن انگشت در سنین بالا، معمولاً شبها قبل از خواب، موقع گرسنگی، هنگام تماشای تلویزیون، بی خوابی و بیماری و استرس مشاهده میشود.
کودکان معمولاً با روشهای مختلفی با استرس برخورد میکنند یکی از روشهای برخورد کودکان با استرس به دست آوردن امنیت از طریق مکیدن انگشت میباشد.
برای از بین بردن این عادت معمولاً بعد از دوران شیرخوارگی استفاده از تنبیه، تلخ کردن یا بستن شست و یا سرزنش و بی حرکت کردن آرنج بی فایده است و حتی موجب تشدید میشود.
به یاد داشته باشید:
برخورد نادرست باعث میشود این عادت در کودک گسترش پیدا کند.
اگر شما بخواهید کودکی که اختلال مکیدن انگشت دارد از این کار دست بردارد، باید اول جستجو کنید که چرا این عادت را ترک نمیکند؟
* با چه شرایط استرس زایی دست به گریبان است؟
* شرایط خانواده و فاکتورهای اجتماعی تأثیر زیادی روی شخصیت بچه های بزرگتر دارد. آیا در مدرسه و یا خانه استرس وجود دارد؟
اگر والدین به علت انگشت مکیدن کودکشان پی ببرند، اغلب میتوانند با تغییر آن علت، عادت کودکشان را ترک دهند زیرا اگر آن مسئله که باعث به وجود آمدن استرس در کودک شده حل شود کودک راحت تر عادتش را ترک میکند. گاهی هم کودکان انگشت خود را میمکند که جلب توجه کنند . حتی اگر این توجه منفی باشد، از سوی والدین به خاطر انگشت مکیدن سرزنش میشوند.
توصیه هایی برای از بین بردن عادت مکیدن انگشت:
با بچه ها صحبت کنید و بگویید که چرا باید این عادت را ترک کنند این ترک عادت به یکباره برای کودک مشکل است.
در ابتدا سعی کنید قرارهائی برای کودک بگذارید. برای مثال فقط هنگام تلویزون انگشتش را به دهان نبرد و به مرور زمان موقعیتها و زمانها را زیادتر کنید.
با کودک قرار اشاره ای بگذارید و در نزد دیگران با آن اشاره ها به او بفهمانید که این کار را نکند.
مکیدن انگشت برای کودکان بیشتر در مواقعی پیش میآید که بی کار هستند و یا عدم اطمینان دارند در این مواقع وسیله ای به دست او دهید تا حواسش پرت شود. مثل اسباب بازی و یا خوراکی خوشمزه و یا کاری را که دوست دارید به او محول کنید و یا در بازی با او همراه شوید و سرگرمش کنید.
بهترین و مؤثرترین شیوه آن است که کودک را به طور غیرمستقیم به سمت اصلاح رفتار نامطلوب فوق هدایت کنیم و او را به کارهایی که مورد علاقه اش میباشد واداریم تا به تدریج این عادت از بین برود.
از بین رفتن این عادت یک روزه امکان پذیر نیست . حداقل روی ۳ ماه وقت فکر کنید.
با کودکان مثبت برخورد کنید او را تنبیه نکنید. وقتی انگشت خود را میمکد به او بی محلی کنید و وقتی این کار را انجام نمیدهد با او مثبت برخورد کنید و توجه تان را به او بیشتر کنید.
هر روزی که انگشتش را نمیمکد روی کارت ستاره ای بچسبانید و در ازاء تعداد معینی از ستاره ها به او هدیه دهید.
اگر کودک خودش مایل است برای یادآوری بصری یک نوار چسب به انگشتش بچسبانید این مسئله میتواند به او کمک و یادآوری کند.
هنگامیکه کودک خواب است و انگشتش در دهانش است دستش را از دهانش خارج کنید.
در بعضی مواقع یک دندانپزشک میتواند به این قضیه کمک کند به این صورت که برای کودکان توضیح دهید مکیدن انگشت چه عوارضی میتواند روی دندانها داشته باشد و حتی گاهی تصویری از دندانهای نامرتب را به آنها میتوان نشان داد. البته باید کودکان به درجه ی درک مسائل رسیده باشند تا بتواند متوجه صحبتها شوند. در کل موارد ذکر شده با ترکیب واکنش های مثبت والدین نسبت به کودک میتواند به ترک عادت انگشت مکیدن کمک کند.
روش های ترک مکیدن انگشت در کودک
سئوال)
مادری هستم که یک دختر ۱ ساله دارم. اکثر اوقات دخترم عادت دارد که انگشت شست خود را به دهان بگیرد و من نمیتوانم مانع از این عادت دخترم شوم. اطرافیان می گویند که ممکن است دخترم بعد از بزرگ شدن، دندانهایش به شکل مرتب رشد نکنند و این موضوع باعث نگرانی من شده است.
لطفاً مرا راهنمایی فرمایید چه کار باید بکنم و آیا مکیدن انگشت باعث نامرتب رشد کردن دندانها در آینده می شود؟
پاسخگوی سئوالات زیر آقای دکتر آرش منتظری (دندان پزشک) می باشد.
۱- لطفاً بفرمایید عادات دهانی در کودکان (مکیدن انگشت) به چه شکل است؟
عادات دهانی به دستهای از رفتارهای ارادی کودک گفته می شود که در صورت تداوم، باعث ایجاد ناهنجاریهای دهانی و دندانی (ارتودنتیک) در سنین بالاتر خواهد شد. یکی از شایعترین این عادات، عادت دهانی مکیدن انگشت شست (مکیدن غیر تغذیهای) می باشد .
مکیدن انگشت توسط کودک به طور معمول تا سن ۳ سالگی طبیعی در نظر گرفته می شود و از ۳ سالگی به بعد معمولاً این عادت توسط خود کودک ترک می شود. ولی ادامه ی این عادت بعد از ۳ سالگی،ممکن است باعث ایجاد ناهنجاریهای دهانی- دندانی (ارتودنتیک) در سنین بالاتر شود.
– دلیل به وجود آمدن عادات دهانی در کودکان کدام است؟
دلیل به وجود آمدن این عادت هنوز به خوبی روشن نیست، ولی دو فرضیه در این زمینه وجود دارد:
فرضیه ی اول که به نام تئوری PSYCHOANALYTIC شهرت دارد، بیان گر این مطلب است که کودکانی که بالاتر از ۳ سالگی به چنین عادتی ادامه می دهند، دارای بعضی اختلالات روانی زمینهای می باشند.
فرضیه ی دوم یا تئوری LEARNING بر این نکته تأکید دارد که مکیدن غیر تغذیهای، یک عادت آموخته شده می باشد و صرفاً نمی توان آن را جزو اختلالات روانی کودک تلقی کرد. آن چه مسلم است، این است که کودک با انجام این عادات به آرامش می رسد.
۳- مکیدن انگشت چه ناهنجاریها و تغییراتی میتواند در رشد دندانها به وجود آورد؟
تغییرات و ناهنجاریهای دندانی که متعاقب مکیدن انگشت به وجود می آید، بسیار متنوع بوده و بستگی به شدت، طول مدت و تکرار عادت دارد.
منظور از شدت همان نیرویی است که کودک هنگام مکیدن انگشت بر دندانهای قدامی (پیشین) خود وارد می کند. هرچه این نیرو بیشتر باشد، شدت ناهنجاری ثانویه بیشتر خواهد بود.
طول مدت هم بیان گر مدت زمان وجود عادت می باشد و منظور از تکرار، تعداد دفعات انجام عمل مکیدن انگشت در روز می باشد.
طول مدت مکیدن انگشت، مهم ترین نقش را در به وجود آمدن ناهنجاری دهان و دندان ایفا می کند.
تعدادی از ناهنجاریهای شایع متعاقب مکیدن طولانی مدت انگشت در کودکان عبارتند از:
۱- ANTERIOR OPEN BITE: در این حالت، هنگامی که کودک دهان خود را بسته و دندانها را به هم می فشارد، دندانهای جلو به یکدیگر نمی رسند و از یکدیگر فاصله دارند.
۲- تنگی قوس فک بالا: در این حالت قوس فک بالا تنگ می شود، یعنی ردیف دندانهای سمت راست و چپ فک بالا به یکدیگر نزدیک می شوند که معمولاً همراه با اختلال تکلم و جویدن می باشد.
۳- افزایش فاصله ی افقی بین دندانهای پیشین فک بالا و پایین: که اصطلاحاً به آن ناهنجاریCLASS II گفته میشود.
– روشهای درمان مکیدن انگشت در کودکان کدام است؟
درمان در این کودکان باید با استراتژی خاصی صورت گیرد. به کودک باید فرصت داد که عادتش را پیش از رویش دندانهای دایمی متوقف کند. درمان اغلب بین سنین ۶-۴ سالگی انجام می شود و تا کنون سه روش مختلف جهت درمان این عادت پیشنهاد شده است. انتخاب هر کدام از این روشهای درمانی، بستگی به تمایل خود کودک برای متوقف ساختن عادتش دارد. این روش ها شامل موراد زیر است:
۱- یادآوری: این روش درمان برای کودکانی که همکاری لازم را دارند و خودشان تمایل به ترک عادت مذکور را دارند، مناسب است. در این روش می توان یک نوار چسب ضد آب روی انگشت شست کودک چسباند تا به کودک یادآوری کند که انگشت خود را داخل دهان نبرد.
این نوار چسب باید تا زمانی که عادت به طور کامل از بین نرفته است، روی انگشت کودک باقی بماند و یا می توان با مالیدن محلولها یا کرمهای بد طعم بر روی انگشت کودک از این عادت جلوگیری کرد. البته باید مراقب بود که این مورد، از نظر کودک به عنوان یک تنبیه تلقی نشود، زیرا در این صورت کودک اقدام به مقابله کرده و درمان، نتیجهای در برنخواهد داشت.
۲- پاداش: در این روش، بین کودک و والدین با دندان پزشک، قراردادی بسته می شود. قرارداد به این صورت است که به کودک گفته می شود اگر برای مدتی این عادت را تکرار کند، در پایان مدت تعیین شده جایزه دریافت می کند. ارزش بهای جایزه اهمیتی ندارد، ولی باید حتماً مورد علاقه ی کودک بوده و او را تحریک کند. این درمان به طور مداوم تکرار می شود و هر بار که کودک قرارداد مربوطه را رعایت کرد، جایزه دریافت می کند. باید در نظر داشت که در حین همکاری کودک جهت ترک عادت، او را به طور کلامی نیز مورد تشویق قرار داد.
۳- استفاده از وسایل ترک عادت: اگر عادت کودک پس از دریافت پاداش هنوز برطرف نشده است ولی خود کودک حقیقتا تمایل به ترک عادت دارد، می توان از روش کاربرد وسایل ضد عادت استفاده کرد.
در این روش وسیلهای در دهان کودک قرار داده می شود که به طور فیزیکی ادامه ی عادت را برای وی مشکل میسازد. در این روش، دندان پزشک حتماً باید کودک و والدینش را توجیه کند که این وسیله جنبه ی تنبیهی ندارد و صرفاً به عنوان یادآور می باشد.
– مدت استفاده از وسایل ترک عادت چه مدت می باشد و در موقع استفاده از این وسایل رعایت چه نکاتی لازم است؟
از وسایل ترک عادت میتوان به PALATAL CRIB, QUAD HELIX اشاره کرد. مارپیچهای این وسایل به کودک یادآوری می کند انگشتش را در دهانش نگذارد. این وسایل معمولاً به مدت ۶ ماه باید در داخل دهان کودک قرار گیرد. در اوایل کار، تحمل وسیله در داخل دهان برای کودک مشکل است، ولی حداکثر بعد از ۲هفته، کودک به آن عادت می کند.
نکته ی حایز اهمیت این است که به علت گیر کردن غذا و مواد قندی چسبناک به سیمهای به کار رفته در این وسایل، بهداشت دهان و دندان در طول مدت استفاده از این وسیله، باید به طور جدی توسط کودک و والدین او رعایت شود.
درباره علل و عوامل و عوارض مكيدن انگشت و نحوه درمان اين عادل بد دهاني خبرنگار گروه علمي با دكتر غلامحسين رمضاني متخصص دندانپزشكي كودكان و نوجوانان گفت و گويي انجام داده است كه براي پدران و مادران خواندني است.
مكيدن انگشتها و شست،پستانك، جويدن لبها و ناخن و تانگ تراست يا به عبارتي باقي ماندن بلع نوزادي در سنين بالاتر و دندان قروچه از عادتهاي بد دهاني است.
* علل و عوامل مكيدن انگشت:
دكتر رمضاني ميگويد تحقيقات نشان داده است غريزه مكيدن كه براي حيات نوزاد ضروري است و مكيدن انگشت در نوزاداني كه از شير مادر تغذيه ميكنند كمتر است در نتيجه زندگي در دنياي صنعتي امروز كه در آن نوزادان كمتر از شير مادر بهره ميبرند، يكي از دلايل مهم مكيدن انگشت است.
اين متخصص دندانپزشكي كودكان ميگويد: دلبستگي به مكيدن در نوزادان براي تكامل سيستم عصبي مركزي لازم است و اين مكيدن شست ميتواند به نوزادان كمك كند كه با دنياي جديد خود هماهنگ شوند.
وي افزود: لذا مكيدن در كودكان امري ضروري، غريزي و بعضا اكتسابي است اما اگر بعد از سن ۵سالگي ادامه يابد ميتواند مورد توجه قرار بگيرد و براي درمان آن اقدام شود.
* چرا مكيدن شدن در كودكان آغاز ميشود؟
دكتر رمضاني ميگويد: سازوكاري در سلولهاي عصبي مغز وجود دارد كه وقتي اين سلولها تحريك ميشوند يا در معرض عوامل اضطرابي قرار ميگيرند، مكيدن انگشتان به طور طبيعي اتفاق ميافتد.
وي افزود: از طرفي سلولهاي مغز توانايي يكسري ترشحات مثل “آنكفالين” و “اندورفين” را دارند كه با ترشح اين مواد انتقال عصبي كاهش يافته و موجب آرامش و حس خوشحالي در كودكان ميشود.
اين متخصص دندانپزشكي كودكان خاطرنشان كرد كه يكي از عواملي كه موجب ترشح اين دو مواد در سلولهاي مغز ميشود مكيدن انگشت است.
وي افزود: خوردن غذاهاي لذيذ مثل شير مادر و حركات ورزشي در كودكان بزرگتر مثل آهسته دويدن و ساير فعاليتهاي لذتبخش نيز از جمله مواردي است كه موجب ترشح اين دو مواد ميشود لذا كودكاني كه به موقع با شير مادر تغذيه شوند و حركات ياد شده را انجام دهند به مكيدن انگشت وي نميآورند.
* علائم و عوارض مكيدن انگشت:
يكي از ناهنجاريهاي دنداني كه با مكيدن انگشت ايجاد ميشود باز ماندن دهان و فاصله افتادن ميان فك بالا و پايين، بيرون زدن فك بالا و باقي ماندن بلع نوزادي در افراد است.
از ديگر عوارض اين عادت بد دهاني اختلالات گفتاري مثل لكنت زبان است به طوري كه فرد در بزرگسالي نميتواند بعضي از حروف مثل اس و ش و الو چ را تلفظ كند.
دكتر رمضاني ميگويد ايجاد عادتهاي ثانويه مثل تاباندن موي سر و كندن موي صورت و جويدن لب از جمله اين عوارض است.
پينه بستن و منحرف شدن انگشتان از ديگر عوارض مكيدن انگشت است.
* عادت مكيدن انگشت در كودكان را چگونه درمان كنيم؟
دكتر رمضاني معاون آموزشي دندانپزشكي دانشگاه آزاد در پاسخ به اين سووال ميگويد: همانطور كه گفته شد مكيدن انگشت در كودكان كمتراز پنج سال و به خصوص در دو سال اول زندگي، جاي نگراني ندارد.
وي ميگويد: اولين گام براي درمان اين عادت دهاني درك تكامل احساسي كودك است و مادران بايد بدانند كه اين عادت امري طبيعي است كه براي شاداب و سالم بودن كودك ضروري است.
پس از اين درك، ايجاد محيطي طبيعي، امن و آرام براي كودك و داشتن برنامه غذايي صحيح مهمترين عاملي است كه موجب ترك اين عادت ميشود.
اين متخصص دندانپزشكي كودكان ميگويد: سن جادويي براي درمان اين عادت در كودكان سن ۵سالگي است زيرا در اين سن كودك ميتواند درك كافي از محيط داشته باشد و مشكلات آتي اين عادت را بفهمد.
وي ميگويد درمان مداخلهاي زماني همراه با موفقيت است و توصيه ميشود كه كودك خود بخواهد اين عادت را ترك كند و در صورت تحميل جواب نميدهد و نقش والدين در اين زمينه بسيار مهم است.
* سه راه متفاوت براي درمان مكيدن انگشت:
– ۱درمان يادآوري
دراين روش يك باند و يا نوار ضد آب روي انگشت جهت ياآوري گذاشت ميشود كه تا ترك عادت اين باند و نوار روي انگشت بايد باقي بماند.
ريختن فلفل و انجام كارهاي تنبيهي در اين روش از درمان نتيجه بخش نيست.
– ۲سيستم پاداش
در اين روش بين كودك و والدين و دندانپزشك قراردادي بسته ميشود كه طبق آن كودك اگر زمان مكيدن انگشت را كاهش دهد، جايزه ميگيرد و اين پاداش به تدريج افزايش مييابد تا زماني كه عادت ترك بشود.
– ۳بهرهگيري از دستگاههاي ارتودنسي
در اين روش دستگاههاي مخصوص ارتودونسي توسط دندانپزشك روي دندان نصب ميشود كه هم بلع نوزادي را تصحيح ميكند و هم از مكيدن انگشت جلوگيري ميكند.
مستجار mostajar