جنگ تعرفه ها

جنگ تعرفه‌های تجاری بین آمریکا و اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر تشدید شده است، به‌ویژه با سیاست‌های حمایت‌گرایانه دولت‌های آمریکا (از جمله ترامپ و بایدن) و پاسخ متقابل اروپا. این تنش‌ها می‌تواند به چند مسیر مختلف منجر شود:

۱. تشدید جنگ تجاری (سناریوی محتمل کوتاه‌مدت)

• افزایش تعرفه‌های متقابل:
  • آمریکا  تعرفه‌های بیشتری بر کالاهای اروپایی (مانند خودروهای لوکس، فولاد، محصولات کشاورزی) اعمال می کند.
  • اتحادیه اروپا نیز به‌صورت متقابل تعرفه‌هایی بر محصولات آمریکایی (مانند فناوری، کشاورزی و کالاهای صنعتی) وضع می کند.
• تأثیر بر اقتصاد جهانی:
  • کاهش رشد اقتصادی دو طرف و افزایش تورم به‌ویژه در اروپا (که وابستگی بیشتری به صادرات دارد).
  • اختلال در زنجیره تأمین جهانی و کاهش سرمایه‌گذاری‌های مشترک.

۲. مذاکرات و توافق محدود (سناریوی میانه‌مدت)

• توافق بر سر کاهش برخی تعرفه‌ها:
  • دو طرف ممکن است در بخش‌هایی مانند فولاد و آلومینیوم (که پیش‌تر نیز درباره آن مذاکره شده) به توافق برسند.
  • اروپا ممکن است با کاهش تعرفه‌های خود بر محصولات آمریکایی موافقت کند تا از جنگ تمام‌عیار جلوگیری شود.
• همکاری در حوزه‌های خاص:
  • هماهنگی در تعرفه‌های مربوط به چین (برای مقابله با یارانه‌های پکن).
  • توافق‌نامه‌های محدود تجاری در بخش‌های دیجیتال یا انرژی.

۳. جدایی راه‌های تجاری (سناریوی درازمدت)

• اتکای بیشتر اروپا به خود و شرکای دیگر:
  • اروپا ممکن است به سمت کاهش وابستگی به بازار آمریکا حرکت کند و روابط تجاری خود با چین، آسیا و آفریقا را گسترش دهد.
  • سرمایه‌گذاری بیشتر در فناوری و صنایع داخلی برای کاهش نیاز به واردات از آمریکا.
• تشکیل بلوک‌های اقتصادی جداگانه:
  • آمریکا به سمت تجارت با متحدان نزدیک‌تر (مثل کانادا، مکزیک، انگلیس و برخی کشورهای آسیایی) پیش برود.
  • اروپا نیز ممکن است همکاری‌های درون‌اتحادیه‌ای و با شرکای غیرآمریکایی را تقویت کند.

عوامل تعیین‌کننده مسیر آینده:

۱. سیاست‌های دولت آمریکا:

• دردوران ترامپ جدید، تشدید جنگ تعرفه‌ها بیشتر شده است (مانند سیاست‌های ۲۰۱۸-۲۰۲۰).
• دولت بایدن ترجیح می‌داد تنش‌ها را کنترل کند، اما فشارهای داخلی (مثل حمایت از صنایع آمریکایی) آمریکا رابه سمت تعرفه‌های بیشتر سوق می دهد.

۲. واکنش اتحادیه اروپا:

• اروپا ترجیح می‌دهد از طریق مذاکره و دیپلماسی حل‌وفصل کند، اما در صورت ادامه فشارهای آمریکا، ممکن است پاسخ‌های قوی‌تری بدهد.

۳. تأثیر چین:

• اگر آمریکا و اروپا بتوانند در مورد مقابله با یارانه‌های چینی به توافق برسند، ممکن است همکاری بیشتری بین آن‌ها شکل بگیرد.
• اما اگر اروپا به سمت همکاری بیشتر با چین برود، شکاف با آمریکا عمیق‌تر خواهد شد.

جمع‌بندی:

• کوتاه‌مدت: ادامه جنگ تعرفه‌ها با افزایش محدود تعرفه‌های جدید.
• میانه‌مدت: احتمال توافق‌های جزئی برای جلوگیری از آسیب بیشتر به اقتصاد دو طرف.
• بلندمدت: امکان شکل‌گیری بلوک‌های تجاری جداگانه در صورت تداوم اختلافات.

در نهایت، هر دو طرف انگیزه دارند از جنگ تجاری تمام‌عیار جلوگیری کنند، اما رقابت اقتصادی و فشارهای داخلی ممکن است مانع از حل کامل اختلافات شود.

آسیب‌پذیری چین در جنگ تعرفه‌های آمریکا و اروپا

چین به‌عنوان بزرگترین صادرکننده جهان، قطعاً از تشدید جنگ تعرفه‌ها بین آمریکا و اروپا تأثیر می‌پذیرد، اما این تأثیر می‌تواند هم منفی و هم فرصت‌ساز باشد.

۱. تأثیرات منفی بر چین

(الف) کاهش صادرات به دلیل کاهش تقاضا در غرب

•  جنگ تعرفه‌ها منجر به کاهش رشد اقتصادی اروپا و آمریکا خواهدشد، تقاضا برای کالاهای چینی (الکترونیک، پوشاک، ماشین‌آلات) کاهش می‌یابد.
• چین وابستگی زیادی به صادرات دارد (حدود ۲۰٪ از GDP)، بنابراین کاهش خریدهای اروپا و آمریکا ضربه‌ای به اقتصاد آن وارد می‌کند.

(ب) خطر انزوای بیشتر تجاری

• اگر آمریکا و اروپا متحد شوند تا علیه یارانه‌های چین مقابله کنند، ممکن است تعرفه‌های مشترک علیه کالاهای چینی افزایش یابد.
• اتحادیه اروپا در حال بررسی تعرفه‌های جدید بر خودروهای الکتریکی چینی است (مشابه تعرفه ۱۰۰٪ آمریکا).

(ج) اختلال در زنجیره تأمین جهانی

• جنگ تجاری غرب می‌تواند تولیدکنندگان چندملیتی را وادار کند تا زنجیره‌های تأمین خود را از چین خارج کنند (مثل کاهش وابستگی به چین در صنایع نیمه‌هادی).
• شرکت‌هایی مانند اپل، تسلا و سامسونگ در حال گسترش تولید به هند، ویتنام و مکزیک هستند.

۲. فرصت‌های چین در جنگ تعرفه‌های غرب

(الف) افزایش نفوذ در بازارهای دیگر

• چین می‌تواند از تضعیف روابط آمریکا و اروپا استفاده کند و بازارهای آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین را بیشتر تصاحب کند.
• طرح کمربند و جاده (BRI) ابزار کلیدی برای گسترش نفوذ اقتصادی چین است.

(ب) جایگزینی صادرات اروپایی به آمریکا

• اگر اروپا به دلیل تعرفه‌های آمریکا نتواند کالاهایی مانند فولاد، خودرو و مواد شیمیایی صادر کند، چین می‌تواند جای خالی آن را پر کند.

(ج) تقویت همکاری با روسیه و کشورهای غیرغربی

• چین می‌تواند از فروش بیشتر به روسیه (تحت تحریم‌های غرب) و همکاری با کشورهای بریکس سود ببرد.
• افزایش استفاده از یوان در مبادلات به جای دلار و یورو.
•  

۳. سناریوهای احتمالی برای چین

جمع‌بندی: چین هم آسیب می‌بیند، هم فرصت می‌یابد

• آسیب: کاهش صادرات به غرب، خطر تعرفه‌های بیشتر، خروج شرکت‌های چندملیتی از چین.
• فرصت: نفوذ در بازارهای جدید، جایگزینی صادرات اروپا به آمریکا، تقویت همکاری با روسیه و بریکس.

پیش‌بینی نهایی:
چین سعی می‌کند با تنوع بخشیدن به شرکای تجاری و کاهش وابستگی به غرب، آسیب‌ها را جبران کند. در بلندمدت، ممکن است جایگاه غرب به‌عنوان شریک اصلی تجاری چین کاهش یابد، اما این روند هزینه‌های خود را دارد.

تأثیر جنگ تعرفه‌های آمریکا و اروپا بر روسیه

روسیه در جنگ تجاری غرب (آمریکا vs اروپا) هم تهدید می‌بیند، هم فرصت، اما به دلیل تحریم‌های موجود و وابستگی به انرژی، واکنش آن متفاوت از چین خواهد بود.

۱. تهدیدها برای روسیه

(الف) کاهش صادرات انرژی به اروپا

• اروپا هنوز بخشی از گاز و نفت خود را از روسیه وارد می‌کند (اگرچه پس از جنگ اوکراین بسیار کاهش یافته).
• اگر جنگ تجاری آمریکا و اروپا منجر به افزایش صادرات انرژی آمریکا به اروپا شود (مثل LNG)، سهم بازار روسیه باز هم کم‌تر می‌شود.

(ب) فشار بیشتر تحریم‌ها در صورت اتحاد غرب

• اگر آمریکا و اروپا علیه چین متحد شوند، ممکن است تحریم‌های ثانویه علیه روسیه را نیز تشدید کنند (مثلاً بر کسانی که با روسیه تجارت می‌کنند).
• این موضوع می‌تواند حتی شرکای باقی‌مانده روسیه (هند، ترکیه، چین) را تحت فشار قرار دهد.

(ج) کاهش دسترسی به فناوری و کالاهای غربی

• جنگ تجاری می‌تواند صادرات فناوری‌های دوگانه (غیرنظامی-نظامی) از اروپا به روسیه را محدودتر کند.
• روسیه قبلاً هم با کمبود تراشه و تجهیزات پیشرفته مواجه شده و تشدید اختلافات غرب، وضعیت را بدتر می‌کند.

۲. فرصت‌های روسیه

(الف) افزایش همکاری با چین و کشورهای غیرغربی

• روسیه می‌تواند بازارهای آسیایی و آفریقایی را جایگزین اروپا کند.
• همکاری با چین در پروژه‌های انرژی و راه‌آهن (مثل خط لوله قدرت سیبری ۲) می‌تواند صادرات گاز روسیه را حفظ کند.

(ب) استفاده از اختلافات غرب برای دور زدن تحریم‌ها

• اگر آمریکا و اروپا دچار اختلاف شوند، روسیه می‌تواند از شکاف‌های نظارتی استفاده کند (مثلاً از مسیر ترکیه یا امارات کالا وارد کند).
• برخی شرکت‌های اروپایی ممکن است برای سود بیشتر، تحریم‌ها را نادیده بگیرند.

(ج) تقویت روابط با کشورهای “خارج از سیستم غربی”

• روسیه می‌تواند با ایران، هند، آفریقای جنوبی و ونزوئلا همکاری اقتصادی خود را گسترش دهد.
• معاملات پول ملی (روبل، روپیه، یوان) به جای دلار و یورو افزایش می‌یابد.

۳. سناریوهای احتمالی برای روسیه

جمع‌بندی: روسیه انعطاف‌پذیر است، اما با محدودیت‌های جدی

• تهدیدها: کاهش درآمد انرژی، تحریم‌های فناوری، فشار بیشتر غرب.
• فرصت‌ها: همکاری با چین و کشورهای غیرغربی، دور زدن تحریم‌ها از طریق اختلافات غرب.

پیش‌بینی نهایی:
روسیه سعی می‌کند وابستگی به غرب را قطع کند و به سمت شرق (چین، هند، ایران) حرکت نماید. اما کمبود فناوری پیشرفته و کاهش درآمد انرژی چالش‌های بزرگی هستند. اگر جنگ تجاری غرب عمیق‌تر شود، روسیه مجبور است بیشتر به چین تکیه کند، که این هم می‌تواند وابستگی جدیدی ایجاد کند.

وضعیت ایران در جنگ تعرفه‌های آمریکا و اروپا

جنگ تجاری بین آمریکا و اروپا تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم بر ایران خواهد داشت. ایران به دلیل تحریم‌های موجود، اقتصادش از قبل تحت فشار است، اما اختلافات غرب می‌تواند هم تهدید و هم فرصت ایجاد کند.

۱. تهدیدها برای ایران

(الف) فشار بیشتر تحریم‌ها در صورت اتحاد غرب

• اگر آمریکا و اروپا علیه چین یا روسیه متحد شوند، ممکن است تحریم‌های ثانویه علیه ایران را هم تشدید کنند (مثلاً بر خرید نفت یا همکاری‌های فناورانه).
• اروپا تاکنون گاهی از موضع نرم‌تری نسبت به ایران دفاع کرده، اما اگر تحت فشار آمریکا قرار گیرد، ممکن است همسوتر عمل کند.

(ب) کاهش روابط تجاری با اروپا

• در صورت تشدید تنش‌های غرب، شرکت‌های اروپایی ممکن است از ترس تحریم‌های آمریکا، همکاری با ایران را کاهش دهند (حتی در حوزه‌های غیرتحریمی مثل دارو و غذا).
• مکانیسم INSTEX (راهکار مالی اروپا برای تجارت با ایران) در صورت اختلافات داخلی غرب، ضعیف‌تر می‌شود.

(ج) کاهش قیمت نفت به دلیل رکود جهانی

• اگر جنگ تجاری منجر به کاهش رشد اقتصادی جهانی شود، قیمت نفت ممکن است سقوط کند و درآمد ایران را کاهش دهد.

۲. فرصت‌های ایران

(الف) استفاده از اختلافات غرب برای دور زدن تحریم‌ها

• اگر آمریکا و اروپا دچار اختلاف شوند، ایران می‌تواند از شکاف‌های نظارتی برای افزایش مبادلات با اروپا یا شرکای دیگر استفاده کند.
• برخی کشورهای اروپایی (مانند آلمان و فرانسه) ممکن است برای حفظ نفوذ خود در خاورمیانه، روابط با ایران را حفظ کنند.

(ب) گسترش همکاری با چین و روسیه

• چین و روسیه، که خود تحت فشار غرب هستند، ممکن است همکاری اقتصادی با ایران را افزایش دهند (مثل سرمایه‌گذاری در انرژی و زیرساخت‌ها).
• طرح ۲۵ ساله ایران و چین و همکاری‌های راهبردی با روسیه (مثل کریدور شمال-جنوب) می‌تواند تقویت شود.

(ج) جایگزینی صادرات به بازارهای جدید

• ایران می‌تواند بازارهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین را جایگزین اروپا کند.
• افزایش صادرات پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی و محصولات کشاورزی به کشورهای غیرغربی.

۳. سناریوهای احتمالی برای ایران

 ایران بین فشار و فرصت

• تهدیدها: تحریم‌های احتمالی بیشتر، کاهش روابط با اروپا، افت قیمت نفت.
• فرصت‌ها: همکاری نزدیک‌تر با چین و روسیه، گسترش بازارهای غیرغربی، استفاده از اختلافات غرب.

پیش‌بینی نهایی:

• اگر آمریکا و اروپا متحد بمانند، فشار بر ایران افزایش می‌یابد.
• اگر اختلافات غرب عمیق شود، ایران می‌تواند از این فرصت برای کاهش اثر تحریم‌ها استفاده کند.
• در هر صورت، وابستگی ایران به شرکای غیرغربی (چین، روسیه، هند) بیشتر خواهد شد.

ایران در کوتاه‌مدت با چالش‌های تحریمی روبه‌روست، اما در بلندمدت می‌تواند با تقویت شراکت‌های شرقی و کاهش وابستگی به غرب، از جنگ تجاری غرب به نفع خود بهره ببرد.