سرزمین منا، که پس از گذشتن از وادی محسِّر آغاز می شود، فاصله‌ای به طول حدود ۵/۳ کیلومتر و عرض تقریبی پانصد متر، میان دو کوه ممتد قرار دارد و انتهای آن به مکه ختم می شود.
حدود منا نیز با تابلوهایی مشخص شده و در مسیر مکه، جمره عقبه، حد منا به حساب می‌آید.
منا جایی است که حجّاج از روز دهم تا دوازدهم ـ و برخی تا روز سیزدهم ـ در آن می مانند.قسمت پایانی منا؛ یعنی عَقَبه، جایی است که نخستین بار مسلمانان یثرب در آنجا با رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بیعت کردند و بیعت آنها با نام بیعة العقبه شهرت یافت. در این‌باره، ذیل مدخل مسجد البیعه سخن خواهیم گفت.
دورترین قسمت آن به مکه، وادی محسِّر است که میان مزدلفه و منا قرار دارد و محلی است که گفته می شود سپاه ابرهه در آنجا گرفتار عذاب الهی شدند.گفته‌اند کلمه من بر گرفته از این سخن امام رضا(علیه السلام) است که فرمود: منا را از آن جهت من خوانند که جبرئیل به ابراهیم گفت: تَمَنَّ عَلَی رَبِّکَ مَا شِئْتَ ، هرچه از خداوند می خواهی، آرزو کن. ابراهیم از خداوند خواست به جای ذبح فرزندش، قوچی را بفرستد تا به عنوان فدیه اسماعیل، آن را ذبح کند و خداوند آرزوی او را برآورده کرد.کار اصلی حُجّاج در منا، چنان است که در روز دهم، ابتدا جمره عقبه را رمی می کنند. پس از رمی، قربانی و سپس حَلْق یا تقصیر انجام می شود و بدین ترتیب از حالت احرام بیرون می آیند.
آنان موظفند در روز یازدهم و دوازدهم هر سه جمره ـ اولی، ثانیه و عقبه ـ را رمی کنند و به علاوه شب‌ها را ـ به تفصیلی که در مناسک آمده است ـ در منا بیتوته کنند.
اینها اعمالی است که از پیش از اسلام در حج وجود داشته و آغازگر آن ابراهیم بوده است.در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) آمده است: علت رمی جمرات آن است که شیطان در محل جمره بر ابراهیم ظاهر شد.
جبرئیل از ابراهیم خواست تا هفت سنگ به او بزند و با زدن هر سنگ تکبیر بگوید. ابراهیم چنین کرد و این سنّت شد.از همان صدر اسلام، دو جمره اولی و وسطی، از تمامی اطراف باز و قابل رمی بوده است؛ اما جمره عقبه، سینه کوه بوده و رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در حالی که در سمت چپش مکه و سمت راستش منا بود، آن را رمی می کرد.
بنابر روایات شیعه، مستحب آن است که فرد رمی کننده، پشتش به مکه و رویش به طرف جمره باشد.
در سال ۱۳۷۶ ق عبدالله بن دهیش، رییس محاکم شرعی مکه، فتوا به تخریب این کوه داد، مشروط بر آن که از آن سوی رمی صورت نگیرد؛ اما اکنون از هر طرف به جمره عقبه رمی می شود.در گذشته و تا زمان دولت عثمانی، از شب عید قربان و دو روز بعد، جشن و سرور در منا برپا و همه جا چراغان می‌شده است.
یک زن شاعره اصفهانی که در نیمه نخست قرن دوازدهم هجری به حج مشرف شده و سفرنامه منظومی از سفر خویش فراهم آمده، وقتی منا را در جشن و سرور دیده، آن را اینگونه وصف کرده است:
کنون بشنو تو از وصف چراغان • که کردندی فروزان آل عثمان
چنان جشنی دو شب اندر منا شد • که زهره بهر رقاصی بپا شد
دو فرسخ شد چراغان کوه و صحرا • که نتوان وصف او را کرد انشا
به هر سو تا که کردی چشم کس کار • فروزان بُد چراغان چون گل نار
غلط گفتم غلط، نوری نمایان • منا چون لاله زاری از چراغان
فروزان شد ز هر سو صد اشاره • قنادیلش فزونتر از ستاره
ز بس سوی هوا موشک روان شد • چراغانِ دگر در آسمان شد
گل غران چو بر غریدن آمد • ز دهشت چرخ برگردیدن آمد
به گردش آمدی چون چرخک نار • ز گردش اوفتادی چرخ دوّار
بس آتش بازی از انواع و اقسام • که کردندی فروزان مردم شام
گردهمایی بزرگ مسلمانان در موسم حج درطول سالهای اخیر تعدد حوادث واتفاقات مختلف راشاهد بوده وصلاحیت وکفایت رژیم آل سعودرا دراین خصوص زیرسوال برده است.حضور سالانه بیش از۵/۱میلیون مسلمانزائر از نقاط مختلف جهان درایام باشکوه حج تمتع برنامه ریزی، مدیریت و توانمندی زیادی رامی طلبد که در حال حاضر و با وجوداین حوادث ناتوانی خاندان عربستان سعودی دراین زمینه مشهود است. مدیریت وهابیون افراطی درعربستان، اختلاف‌هاي اخیردرحاکمیت و حمله به یمن، بی تفاوتی به مسئله زائران را تشدید کرده وموجب به شهدت رسیدن ومجروح شده هزاران زائر درسرزمین امن الهی شده است.تعرض به دو زائر ایرانی در فرودگاه جدّه، بدرفتاری با زائران، شیوع بیماری‌های مسری، آتش گرفتن چادر حجاج در صحرای عرفات، ریزش سنگ در منا در طول سالهای گذشته، سقوط جرثقیل درماه گذشته وحادثه اخیرمنا بی کفایتی وسوءمدیریت رژیم آل سعودراتاییدوتاکیدمی کند.حوادثی که باید مسلمانان را نسبت به سوءمدیریت رژیم سعودی بیش از گذشته حساس تر کند.بررسی اتفاقات مختلف درطول چندسال گذشته این امررامشهود می کند:
در روز نهم مردادماه ۱۳۶۶ شمسی برابر با ششم ذیحجّه سال ۱۴۰۷ قمری، هزاران زائر ایرانی و تعدادی از زائران دیگر کشورهای اسلامی در مکه معظّمه و خانه خدا، در حال انجام فریضه الهی برائت از مشرکین بودند که به دست ماموران دولت وهابی عربستان سعودی مورد تهاجم قرار گرفته و چهارصد نفر از زائران ایرانی به شهادت رسیده و بیش از هزار نفر نیز زخمی شدند. در سال در روز نهم مردادماه ۱۳۶۸ شمسی برابر با سال ۱۴۱۰ قمری بر اثر ازدحام جمعیت در تونل منتهی به مسجد الحرام ۱۴۲۶ نفر کشته شدند.در مراسم رمی جمرات سال در سال ۱۳۷۲ شمسی برابر با سال ۱۴۱۴ قمرینیزبه علت ازدحامی که به هنگام خروجِ زائران از منا بر روی پل جمرات روی داد، ۲۷۰ زائر جان خود را از دست دادند. هرچند مسئولین عربستان در سالهای بعد مدعی تغییراتی برای جلوگیری از بروز حوادث مشابه شدند، ولی چهار سال بعد در سال ۱۳۷۶شمسی بار دیگر حادثه ای مشابه تکرار شد که در نتیجه آن ۱۱۸ تن از زائرانخانه خدا جان باختند.همچنین در در مراسم رمی جمرات سال در سال ۱۳۷۵ شمسی برابر با سال ۱۴۱۷ قمریدر آتش سوزی گسترده ای که در منا به وقوع پیوست ۳۴۰ حاجی به شهادت رسیده و ۱۵۰۰ نفر دیگر نیز زخمی شدند. در روز عید قربان سال ۱۳۸۲ شمسی برابر با سال ۱۴۲۴ قمرینیز حادثه ای مشابه در منطقه رمی جمرات افتاد که به شهادت ۲۴۴ حاجی و مجروح شدن دهها نفر دیگر انجامید.
در روز مراسم رمی جمرات عید قربان سال ۱۳۸۴ شمسی برابر با سال ۱۴۲۶ قمریهم بار دیگر حادثه ای مشابه تکرار شد و بر اثر ازدحام جمعیت درورودیشرقی پلرمیجمرات۳۴۵ نفر کشته و ۲۸۹ نفر زخمی شدند. در این سال فرو ریختن ساختمان یک هتل ۸ طبقه با بیش از ۴۰ سال قدمت نیزدر مکه مکرمه موجب مرگ۷۶ نفر از زایران شد.درماه گذشته نیزبراثربارش و باد شدید در مکه وبدنبال آن سقوط یک جرثقیل در سمت شرق مسجدالحرام ۱۰۷ زائر به شهادت رسیده و ۲۳۸ نفر نیز زخمی شدند. در حادثه روز عیدقربان دوم مهرماه هم براثربسته شدن خیابان درحال ترددزائرین ۲۰۰۰ نفرکشته وبیش از۲۰۰۰نفرمجروح شدند.
با ضعف مدیریت وعدم توانایی آل سعود طی ۳۰ سال گذشته بیش از ۷ هزار حاجی و زائر درمکه مکرمه در حوادث مختلفی که می‌شد از وقوع آنها جلوگیری کرد، جان باخته‌اند.سوالی که مطرح است اینکه رژیم سعودی چه کاردیگری بایدانجام دهدتاسوءمدیریت، بی کفایتی وضعف مدیریت خودرابه همگان ثابت وعدم توانمندی خودرادراین خصوص تاییدکند؟ آیا عمل به پیشنهاد رهبر فقید انقلاب مبنی براداره کردن حرمین شریفین توسط کشورهای اسلامی ضروری به نظرنمی رسد؟ درپایان به نظرمی رسدبازخوانی پیام بنیانگذار جمهوری اسلامی در۲۴سال پیش روشن کننده همه چیزباشد.حضرت امام (ره) در پیامی که در تاریخ ۱۲ مرداد سال ۱۳۶۶ مصادف با ۷ ذیحجه سال ۱۴۰۷ هجری قمری خطاب به نماینده خود و سرپرست حجاج ایرانی صادر کرد، چنین فرمودند: “آنها به دست خود اسباب افتضاح و رسوایی خود را فراهم نمودند، ما اگر می خواستیم به جهان اسلام ثابت کنیم که کعبه داران کنونی لیاقت میزبانی سربازان و میهمانان خدا را ندارند و جز تأمین آمریکا و اسرائیل و تقدیم منافع کشورشان به آنها کاری از دستشان بر نمی آید، بدین خوبی نمی توانستیم بیان کنیم و به این اندازه که کارگزاران بی اراده حاکمیت سعودی در این قساوت و بی رحمی عمل کردند، موفق نمی شدیم.”
فاجعه غم انگیز منا در حالی همچنان در کانون توجه قرار دارد که هر روز ابعاد تازه تری از آن نمایان می شود.
۱۱ نکته زیر در این باره قابل تأمل است:۱ – همه شاهدان عینی، بدون استثنا می گویند که مسیر حجاج توسط نیروهای امنیتی بسته شد. بدین گونه که انتهای مسیر را بستند و ابتدای مسیر را باز گذاشتند و حجاج را بدان مسیر هدایت کردند.
بدین ترتیب صدها هزار نفر که به واسطه انبوه جمعیت، چند قدم جلوترشان را نمی دیدند – چه رسد به اینکه انتهای مسیر را ببینند – غافل از این انسداد، وارد تله شدند و یکی از وحشتناک ترین و مرگبارترین ازدحام ها شکل گرفت.سعودی ها، تا کنون پاسخ این سؤال ساده که “چرا مسیر را بستند؟” نداده اند. تصاویر عبور کاروان خودروهای شاهزاده عربستانی که در فضای مجازی دست به دست شد و علت انسداد مسیر اعلام گردید نیز متعلق به سال های قبل بوده است و لذا ، علت ماجرا، عبور این خودروها نبوده است.هر چه غیر عمدی باشد، بستن مسیر و استقرار نیروهای امنیتی برای جلوگیری از خروج حجاج از مخمصه، کاری کاملاً تعمدی است و کسی نمی تواند بگوید راه را به طور غیر عمدی بستیم و به طور غیر عمدی مانع حرکت حجاج شدیم!
۲ – نه تنها راه را بستند، بلکه بعد از ایجاد تراکم انسانی و آغاز ماجرا که به اولین مرگ ها انجامید نیز، راه را نگشودند. یک شاهد عینی می گفت که در نقطه انسداد، کامیونی مملو از نظامیان سعودی مستقر بود و حجاج جرأت نکردند با هجوم به آنها، راه را باز کنند. البته هیچ کدام از حاجیان در آن دقایق نمی دانست که واقعاً چه فاجعه ای در انتظارشان است.۳ – ابتدا گمان می رفت با مسدود شدن مسیر، عده ای در همان دقایق اولیه کشته یا مجروح شده اند و سپس با ورود نیروهای امدادی و امنیتی، بحران مهار شده است.
اما شاهدان عینی که توانسته اند از آن قتلگاه جان سالم به در ببرند، همگی می گویند که از لحظه وقوع حادثه تا حدود سه ساعت بعد از آن، جمعیت روی هم ریخته شده بود و کسی به دادشان نرسیده است.
اکثر کسانی که در آن حادثه جان خود را از دست دادند، در فاصله ساعت ۸:۴۵ تا ساعت ۱۲ که اولین گروه نیروهای امدادی از راه رسیدند، دچار مرگ تدریجی شدند.حجاج که برای رسیدن به آن نقطه حدود ۸ کیلومتر پیاده روی کرده بودند، بعد از گیر افتادن در ازدحام انسانی، دیگر توانی برای حرکت و فرار نداشتند.
یکی از آنها که توانسته است سه ساعت دوام بیاورد چنین می گوید: حداکثر توانی که داشتم این بود که بتوانم نفس بکشم و حتی نمی توانستم دست و پاهایم را تکان بدهم. آدم ها تا ۵ – ۴ لایه روی هم ریخته شده بودند. در کنار من، یک حاجی دیگر افتاده بود و هنوز زنده بود. ساعتی بعد با صدای ضعیفی به من گفت: آیا آسمان دارد سیاه می شود؟
به آسمان نگاه کردم. آسمان سیاه نمی شد، او در حال مرگ بود و لحظاتی بعد از دنیا رفت.
کمی بعد، من هم احساس کردم آسمان دارد سیاه می شود… بعد از مدتی و در حالی که در آستانه مرگ بودم، نجاتم دادند.۴ – در آن سه ساعت، حتی به قربانیانی که در هوای ۴۵ الی ۵۰ درجه صحرای منا، روی هم انباشته شده و از تشنگی ضعف کرده بودند، آب هم نرساندند.یکی دیگر از حجاج که ساعت ها زیر آفتاب افتاده بود در این باره می گوید: از فشار و تشنگی در حال مرگ بودیم. برخی حجاج آفریقایی که در آن سوی نرده های مسیر چادر داشتند، از روی نرده ها برایمان آب معدنی پرتاب می کردند و همین آب ها ، جان خیلی ها را نجات داد. بدون آب حتی نفش کشیدن هم برایمان سخت بود. یکی از همان حجاج آفریقایی، شیلنگ کولر خیمه را باز و از پشت نرده ها، ما را آبپاشی کرد؛ کارش نجات بخش بود چون کمی جان گرفتیم.یک پزشک ایرانی که آن روز در منا بود چنین می گوید: اگر در آن شرایط که به علت حرارت هوا ، تعریق،پیاده روی طولانی، استرس و … آب بدن افراد از دست رفته بود، فقط آب می رساندند، بسیاری از قربانیان، حتماً زنده می ماندند.۵ – در اطراف محلی که حاجیان روی هم تلنبار شده و در حال مرگ بودند، نرده های آهنی قرار داشت و آن سوی نرده ها نیز خیمه های برخی کشورها.
با این حال، حاجیان آن سوی نرده ها، حداکثر کاری که کردند، پرتاب بطری های آب معدنی و آب پاشی بود. این سؤال پیش می آید که آیا آنها نمی توانستند برای نجات حجاج این سوی نرده ها، کار دیگری جز رساندن آب – مثلاً کندن نرده ها – انجام دهند؟
جواب این سؤال ها مشخص نیست؛ آیا اساساً امکان کمک نبود؟ آیا امکان کمک بود و کوتاهی کردند؟ آیا مانعی برای کمک ایجاد شده بود؟ این ها سؤالات مهمی هستند و اگر جواب این باشد که می توانستند کمک کنند و نکردند، آنگاه باید به حال جهان اسلام و مسلمانان منفعل آن، تأسف بسیارخورد.۶ – نه تنها نیروهای امدادی سعودی با تأخیر فراوان به محل رسیدند ،بلکه به نیروهای امدادی کشورهای حاضر در منا هم اجازه ندادند.
یک راننده ایرانی آمبولانس می گوید که به سرعت راهی محل حادثه شدیم ولی نیروهای امنیتی مانع شدند. گویا می خواستند با محاصره منطقه، ابعاد فاجعه را پنهان کنند.با این حال، تعدادی از نیروهای امدادی ایران و سایر کشورها توانستند به محل فاجعه برسند و عملیات نجات را با امکانات و تعداد محدودشان آغاز کنند.این که چرا نیروهای امدادی و پزشکی عربستان با این همه تأخیر رسیدند، جای تأمل و شگفتی دارد چرا که روز عید قربان، مهم ترین محل در عربستان همان مناست که بزرگ ترین تجمع انسانی جهان را در خود جای داده است و طبیعتاًٌ باید همه امکانات پزشکی و امدادی مکه و حتی شهرهای اطراف، متوجه منا باشد به ویژه آن که قبلاً نیز در آنجا حوادث ناشی از تراکم انسانی رخ داده بود.۷ – بعد از رسیدن نیروهای امدادی عربستان، تلاش جدی برای تفکیک کشته ها و مجروحانی که عمدتاً بیهوش شده بودند، صورت نگرفت و بسیاری ازمجروحان که زنده ولی بیهوش بودند، درمیان کشته شدگان از محل حادثه منتقل شدند.
یکی از مجروحان می گوید: بعد از چند ساعت که با بدن های برهنه زیر آفتاب شدید صحرا بودیم، نیروهای امنیتی وارد شدند و به هوای این که ما مرده ایم، با چکمه از روی ما رد می شدند.
۸ – سعودی ها مدعی اند کمتر از ۸۰۰ نفر در این ماجرا کشته شده اند. البته روز سه شنبه ،برای ساعاتی خبر رسمی سایت وزارت بهداشت عربستان حاکی از مرگ ۴۱۷۳ نفر بود که سپس آن را از روی سایت شان برداشتند!با این حال، هنوز بعد از گذشت یک هفته از آن حادثه، کشته شدگان کشورها به طور کامل مشخص نشده اند. اگر واقعاً کشته شده ها زیر ۸۰۰ نفر بودند، می شد ظرف مدت ۲۴ ساعت – و در شرایط بحرانی ۴۸ ساعت – تکلیف این تعداد را مشخص کرد نه این که بعد از روزهای متمادی، هنوز تکلیف اجساد معلوم نباشد. آیا شناسایی ۸۰۰ جنازه که بسیاری شان کارت شناسایی بر گردن دارند و مسوولان همه کاروان ها نیز دنبالشان هستند، این قدر زمان بر است؟گزارش ها نشان می دهند که علاوه بر اجساد موجود در سردخانه ها، جسدهای زیادی که شمارشان معلوم نیست در بیش از ۲۰ کانتینر یخچال دار نگهداری می شوند.مسؤول یکی از کاروان های ایرانی که برای شناسایی اجساد ایرانی ها سردخانه ها را می گردد چنین می گوید: کنار سردخانه ها ، ال سی دی های بزرگی زده اند و عکس اجساد را با کدی در کنارشان پخش می کنند تا مسؤولان کاروان های کشورهای مختلف، قربانیان را شناسایی کنند. از صبح تا الان (ظهر دیروز)، هزار و ۱۰۷ عکس را پخش کرده اند ولی هنوز نتوانسته ام گمشده های کاروان خودمان را در میان این هزار و ۱۰۷ نفر بیایم.انتشار خبر کشته شدن ۴۱۷۳ نفر در منا در سایت رسمی وزارت بهداشت عربستان و حذف خبر از روی سایت و تکذیب آن، نشان از ابعاد فاجعه و ناهاهنگی شدید سعودی ها دارد. کاملاً مشخص است که به سبک و سیاق جهان سومی ها، سعی در کوچک جلوه دادن ابعاد حادثه دارند.۹ – در حین حادثه منا، اولین چیزی که مجروحان از دست دادند، تلفن های همراهشان بود. آنها بعد از انتقال به بیمارستان های سعودی، خواستار تماس با خانواده ها و کاروان هایشان بودند تا خبر زنده بودنشان را بدهند. با این حال، سعودی ها ، نه تنها اقدام به آمار گیری از مجروحان و اطلاع رسانی به کاروان ها نکردند، بلکه حتی از دادن یک گوشی به مدت یک دقیقه به آنها نیز خودداری کردند. بنابراین، مسؤولان کاروان ها مجبور شدند مانند عصر ماقبل ارتباطات، بیمارستان ها را تخت به تخت جست و جو کنند. به همین دلیل است که تا یک هفته بعد از ماجرا، هر روز تعدادی زخمی در بیمارستان ها پیدا می شوند!۱۰ – بعد از این ماجرا، سعودی ها نه تنها فعالیت های خبرنگاران خارجی را بسیار محدود کردند، بلکه با زائرانی که در حال عکسبرداری یا تصویر برداری با موبایل بودند برخورد و موبایل شان را ضبط می کردند. شبکه های تلویزیونی عربستان نیز در روز حادثه، خبرهای عادی پخش می کردند و تنها اشاره ای گذرا به ماجرا داشتند که طی آن، مسؤولان عربستانی می گفتند که همه چیز در کنترل است و جای نگرانی نیست و … .
به نظر می رسد سعودی ها فکر می کنند می توانند در عصر ارتباطات، فاجعه ای بدین عظمت که در برابر چشم افرادی از دهها کشور جهان رخ داده را کتمان کنند.۱۱ – سعودی ها حتی در نگهداری اجساد هم نهایت بی لیاقتی را از خود نشان داده اند. افرادی که برای شناسایی پیکرهای جان باختگان به سردخانه ها رفته اند می گویند به دلیل دمای نامناسب سردخانه ها و سرمایش اندک آنها، اجساد وضعیت نامناسبی دارند و از کانتینرها هم خونابه جاری است.
این در حالی است که با تنظیم دمای سردخانه ، می توان اجساد را تا مدت های طولانی سالم نگه داشت…. و همه این ها در حالی است که مسؤولان سعودی، کوچکترین مسؤولیتی را بر عهده نمی گیرند تا مشخص شود یکی از جنایتکارترین و بی کفایت ترین حکومت های جهان را دارند.
